Twórcą elementarzy dla dzieci romskich w Polsce jest Karol Parno Gierliński, romski poeta, prozaik, rzeźbiarz, malarz, działacz społeczny i oświatowy. Pierwszy elementarz „Miri szkoła. Romano elementaro” (Moja Szkoła. Romski elementarz), który został wydany w 2007 roku w Gorzowie Wielkopolskim, jest napisany w języku grupy Polska Roma. W 2008 roku w Kostrzynie nad Odrą ukazało się drugie wydanie tej książki. Tutaj też w tym samym roku wydano „Miri szkoła. Romano elementaris” – pierwszy elementarz dzięki adaptacji oraz przekładowi Bogumiły Cieślak napisany w dialekcie Bergitka Roma – Romów Górskich.
Karol Parno Gierliński w „Słowie do rodziców i nauczycieli”, zawartym w „Miri szkoła. Romano elementaris”, wskazując: „Poszedłem […] inną drogą niż twórcy romskich elementarzy wydanych na Litwie oraz w Szwecji, którzy skupili się na nauce abecadła i tworzeniu słowników”, wyjaśnia: „»Miri szkoła« bazuje zarówno na wiedzy, którą dziecko zdobywa w szkole, jak i jednocześnie odwołuje się do jego naturalnej świadomości językowej. Nie trzeba więc zapoznawać dziecka z literami i uczyć go techniki czytania oraz pisania, lecz należy je wdrożyć do posługiwania się tymi umiejętnościami w języku ojczystym”.
Autor elementarzy podkreśla też, że obraną przez niego koncepcją było: „Zamiast podawać dziecku wiedzę na tacy, przekładać z języka polskiego na romski to, czego uczy się na lekcjach, starałem się wywołać zaciekawienie, umożliwić połączenie nauki z zabawą i skłonić do uruchomienia wyobraźni. Z myślą o tym była tworzona nie tylko warstwa słowna, lecz i wizualna książki”.
Co ciekawe, w tych częściach elementarza, które mają służyć nauczeniu dzieci nazw istot żywych, przedmiotów czy pojęć, nie ma opisów pod obrazkami. To zadanie dla małych czytelników – rozwiązać tę łamigłówkę: dobrać nazwę do przedstawionego na obrazku zwierzęcia, rośliny, koloru czy smaku. Takich niespodzianek zadaniowych jest więcej w tej książce i sam Karol Parno Gierliński stwierdza, że niektóre z nich są dość skomplikowane.
Okazuje się też, że elementarz, zwłaszcza z uwagi na dialekty Romów polskich, wymagał podjęcia konsultacji i decyzji dotyczących formuły zapisu. „Wprawdzie istnieje tzw. alfabet warszawski, złożony z 46 znaków, za pomocą których można wyrazić dźwięki występujące w dialektach romskich na całym świecie, jednakże w dyskusjach z udziałem przedstawicieli romskiej inteligencji oraz naukowców parających się lingwistyką i cyganologią przeważyła opinia, że z wielu względów najlepszym rozwiązaniem będzie oparcie się na alfabecie polskim” – wyjaśnia Karol Parno Gierliński. Podkreśla też jednocześnie, że zapis międzynarodowy został zachowany jedynie w tekście „Gelem, gelem” – hymnu romskiego.
Pośród treści elementarza można poznać teksty kilku piosenek, a także wiersze: Papuszy i Teresy Mirgi. Na stronach stustronicowej książki znajdują się liczne barwne ilustracje: Krystyny Jóźwiak, Karola Parno Gierlińskiego, Ferdinanda Kociego.
„Miri szkoła. Romano elementaris” ukazał się w nakładzie 500 egzemplarzy. Książkę wydał Urząd Miasta w Kostrzynie nad Odrą (2008), a sfinansowała ją dotacja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Karol Parno Gierliński – biografia
Karol Gierliński (romanes Parno) – urodził się 12 marca 1938 r. w Poznaniu zamieszkałej w Wielkopolsce od kilku pokoleń rodzinie Sinti. Poeta, prozaik, malarz, rzeźbiarz, działacz oświatowy i społeczny. Uhonorowany odznaką Zasłużony Działacz Kultury (2001 r.) i odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (2011 r.).
Zmarł 4 lutego 2015 roku w Nowym Mieście nad Pilicą.
W 1957 roku ukończył Technikum Chemiczne w Poznaniu. Później, w latach 1957-1963, studiował w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu. W młodości podczas wakacji pracował jako wędrowny kotlarz. Po odbyciu służby w Wojsku Polskim pracował m.in. w zawodach: konserwatora dzieł sztuki, instruktora zajęć plastycznych w domach kultury, nauczyciela. Był także kierownikiem literackim kilku zespołów, w tym najbardziej znanego Cygańskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Roma”.
Karol Gierliński był członkiem Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy ZMW oraz grupy literackiej „Wiry”. Należał do Związku Literatów Polskich.
Debiutował poetycko w 1968 r. wierszem „Deszcz”, wydrukowanym w tygodniku „Nowa Wieś”. W 2001 r. ukazał się tomik jego poezji „Xaratuno thuv (Odległy dym)”, który stanowił publikację Wydawnictwa Nice w Bydgoszczy. W tej książce, zresztą wkrótce przetłumaczonej na język niemiecki, zawarto stare i nowe wiersze, grafiki, a także fotografie rzeźb pochodzących z okresu, kiedy poeta tworzył w podgorzowskich Wojcieszycach. W Szczecinku w 2007 r. Związek Romów Polskich wydał w ciekawej oprawie graficznej zbiór opowiadań Karola Parno Gierlińskiego pt. „Meteory (Siłałe ćerhenia)”, a w 2012 roku w Tarnowie ukazał się tom jego wierszy „Róża pustyni”.
Od 1963 roku aż do śmierci uprawiał zawodowo rzeźbę. Początkowo jego tworzywem był metal, później najczęściej − drewno. Jego prace były prezentowane na wystawach w kraju i za granicą. Pozostały jako eksponaty czy pamiątki w wielu muzeach, m.in. w: Pile, Gorzowie Wielkopolskim i Weilburgu oraz zbiorach prywatnych. W 2011 roku, zaciekawiony malarstwem, podjął się stworzenia cyklu obrazów olejnych nawiązujących do tematyki romskiej.
Karol Parno Gierliński wystąpił jako aktor w filmie fabularnym „Papusza” w roli Śero Roma (2013 r.), a także Hauptmana w serialu telewizyjnym „Na dobre i na złe” (odcinek pt. „Kabała” z 2009 r.).
Na początku lat 80 XX w. pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Kombinacie Rolnym Żydowo (gmina Czerniejewo). W swojej działalności społeczno-oświatowej zasłużył się wparciem idei utworzenia Spółdzielni Socjalnej KHETANE w Szczecinku, która dała pracę potrzebującym i stwarzała szansę na zachowanie zawodów tradycyjnie uprawianych przez Cyganów. Często podkreślał w rozmowach, że dla Romów najwłaściwszą drogą do awansu społecznego i życia w godności jest zdobycie odpowiedniego wykształcenia.
Starania Karola Parno Gierlińskiego o wydanie pierwszego w Polsce, a jednego z bardzo niewielu na świecie, podręcznika dla cygańskich dzieci w wieku wczesnoszkolnym „Miri szkoła Romano elementaro”, zostały uwieńczone sukcesem. Osobiście dopilnował też wydania tego elementarza w dwóch dialektach: Polska Roma i Bergitka Roma.
Popierał antyrasistowskie działania stowarzyszenia „Nigdy Więcej” na festiwalu „Przystanek Woodstock”.
Był tłumaczem tekstów na dialekty romskie. Jest autorem opracowań omawiających tematykę związaną z pozycją społeczną kobiet w środowisku romskim, a nadto prezentujących tradycyjne zawody Romów. Był członkiem władz kilku stowarzyszeń romskich i Zespołu do Spraw Romskich Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. W 2005 r. na czteroletnią kadencję został posłem do Parlamentu International Romani Union.
Stefania Pruszyńska
Fot.: Stefania Pruszyńska
Na przedostatniej fot.:
Karol Parno Gierliński (w białym garniturze) 5 kwietnia 2011 roku w Warszawie, przy Starej Pomarańczarni w Łazienkach Królewskich. Podczas przerwy w zorganizowanym przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, MSWiA oraz Pełnomocnika ds. Równego Traktowania panelu pn. „Być Romką w XXI wieku” i po otwarciu wystawy obrazów, rzeźb oraz fotografii pn. „Piękno w różnorodności – Romowie”, na której zaprezentował swoje rzeźby w drewnie.
Na ostatniej fotografii: Karol Parno Gierliński w Starej Pomarańczarni podczas panelu MSWiA „Być Romką w XXI wieku” (w pierwszym rzędzie, obok Anny Markowskiej, prezes Fundacji „Bahtałe Roma”).
Oprac. inf. biograficznej m.in. na podstawie Wikipedii oraz Romopedii: Stefania Pruszyńska
