„Tu wybuchła pierwsza prawdziwa wolność w Europie Środkowej” – głosi tablica upamiętniająca Poznański Czarny Czwartek 28 czerwca 1956 roku, zamieszczona z boku placu Adama Mickiewicza w Poznaniu, nieopodal pomników: Adama Mickiewicza i Poznańskiego Czerwca 1956, zwanego Poznańskimi Krzyżami.
Plac Adama Mickiewicza od lat mierzy puls życia Poznania i Wielkopolski. Swoją nazwę zawdzięcza prof. Zdzisławowi Kępińskiemu, historykowi sztuki, z którego inicjatywy nadano ją temu miejscu 8 stycznia 1957 roku.
To plac znany wszystkim z wielu manifestacji, począwszy od tej z 1956 roku, gdy robotnicy Zakładów Cegielskiego (wówczas: Stalina) upomnieli się o Boga, chleb, prawo i wolność, i kolejnych dramatycznych w stanie wojennym − aż po liczne we współczesności o różnym charakterze, przeważnie patriotycznym, historycznym, społecznym, niekiedy kulturalnym (np. w ramach Listopada Poetyckiego pod egidą Poznańskiego Oddziału Związku Literatów Polskich, a ostatnio Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej, której już dwie edycje zorganizował Wielkopolski Oddział Związku Literatów Polskich – jeden z punktów programu wydarzenia to czytanie poezji pod pomnikiem Adama Mickiewicza).
Pośród najbardziej spektakularnych demonstracji na placu Adama Mickiewicza w ostatnich latach była ta ze mszą św. 3 czerwca 2016 r. w intencji Pomnika Wdzięczności, o którego ponowne zaistnienie w Poznaniu toczyła się wielka batalia zwolenników przywrócenia mu tutaj miejsca, reprezentowanych przez inicjatora i przewodniczącego komitetu odbudowy tego wotum prof. Stanisława Mikołajczaka z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Msza ta wieńczyła wielką procesję z kościoła Najświętszego Serca Jezusa i św. Floriana przy ul. Kościelnej na Jeżycach, gdzie na terenie przykościelnym pozostała odlana w brązie rzeźba Chrystusa, poświęcona podczas uroczystej patriotycznej mszy św. przez metropolitę poznańskiego, przewodniczącego Komisji Episkopatu Polski ks. arcybiskupa Stanisława Gądeckiego, kilka dni wcześniej przywieziona z pracowni rzeźbiarskiej artysty rzeźbiarza Michała Batkiewicza w podkrakowskich Szczyglicach. Wzorem tego monumentu była figura Chrystusa autorstwa Marcina Rożka stanowiąca centralny element pomnika Serca Jezusowego – Pomnika Wdzięczności mieszkańców Poznania i Wielkopolski za odzyskaną niepodległość, postawionego w 1932 roku, a zburzonego podczas II wojny światowej przez hitlerowców.
Wokół placu znane wielu budowle z siedzibami instytucji nauki i kultury
Plac Adama Mickiewicza sąsiaduje bezpośrednio z Zamkiem Cesarskim, użytkowanym obecnie jako Centrum Kultury „Zamek”, Collegium Minus Uniwersytetu Adama Mickiewicza z Aulą UAM, znaną wszystkim melomanom, muzykom i wielu artystom z niezwykłych walorów akustyki sali koncertowej i wytwornej estetyki, nowoczesnym budynkiem: Aula Nova ze stojącym przed nią pomnikiem Ignacego Jana Paderewskiego i tuż obok Akademią Muzyczną, położonym po przeciwnej stronie i nieco dalej – gmachem Poczty Polskiej, w którym ma siedzibę Filharmonia Poznańska im. Tadeusza Szeligowskiego, i znajdującym się za nim Uniwersytetem Ekonomicznym. Sięgając wzrokiem na stworzony w przestrzeni okalającej plac Adama Mickiewicza, tuż za pomnikami, park Adama Mickiewicza, nie sposób za parkową fontanną nie dostrzec portyku Teatru Wielkiego im. Stanisława Moniuszki – z charakterystycznymi kolumnami, schodami i dwiema rzeźbami stojącymi po obu ich stronach: kobiety na lwie, mającej uosabiać Lirykę, i mężczyzny z panterą u boku – symbol Dramatu.
Pomniki wzniesione na placu: monumentalny Adama Mickiewicza i trzyczęściowy Poznańskiego Czerwca 1956 (Poznańskie Krzyże) przykuwają uwagę swoimi bryłami i symboliką
Uwieczniony pomnikiem Adam Mickiewicz, polski wieszcz narodowy, stoi tutaj od 1960 roku. Autorami jego artystycznie utrwalonej postaci są Bazyli Wojtowicz i Czesław Woźniak – zwycięzcy konkursu na ten monument. Obecność Adama Mickiewicza, poety i Polaka patrioty, którego hołubi się tutaj nie od dzisiaj w pamięci zbiorowej, wpisała się licznymi śladami, pozostawionymi przez niego w Poznaniu i Wielkopolsce. Wiele szacownych instytucji w Poznaniu przyjęło i przyjmuje imię poety. Szczyci się imieniem Adama Mickiewicza obchodzący w tym roku 100-lecie swojego istnienia Uniwersytet w Poznaniu.
Pomnik Poznańskiego Czerwca 1956 (Poznańskie Krzyże) przywieziono na plac Adama Mickiewicza z Zakładów Hipolita Cegielskiego − uroczyście i w poczuciu triumfu demonstrowanego przez tłumy.
Zdecydowano się na to już 19 czerwca 1981 roku, aby można było wykonać potrzebne jeszcze prace, mające przygotować oficjalne jego odsłonięcie 28 czerwca – w przypadającą tego dnia 25. rocznicę burzliwych i krwawych wydarzeń w Poznaniu.
Pomnik autorstwa Adama Graczyka i Włodzimierza Wojciechowskiego jest wyrazem gorącej pamięci i hołdu mieszkańców Poznania i Wielkopolski dla ofiar odważnego protestu poznańskich robotników. Na pierwszym krzyżu (z lewej strony) akcentuje to napis z rokiem powstania poznańskiego: 1956, zaś z krzyża po prawej stronie wołają o chwilę głębokiej zadumy podane kolejne pamiętne lata: 1968, 1970, 1976, 1980 i 1981. Na niższym zaś monumencie z głową orła widnieją słowa: „O Boga. Za wolność, prawo i chleb” podpisane z patosem: Czerwiec 1956.
Inicjatorem akcji stworzenia pomnika był NSZZ „Solidarność”, a ściślej Międzyzakładowy Komitet Założycielski Wielkopolska NSZZ „Solidarność”, który postulował jego budowę 10 października 1980 roku i zdobył od razu entuzjastyczne poparcie.
Już 21 października został utworzony Społeczny Komitet Budowy Pomnika Czerwca 1956, któremu przewodził Roman Brandstaetter, mieszkający w Poznaniu pisarz, poeta, tłumacz, znawca Biblii. Komitet budowy tego monumentu podejmował liczne akcje publicznych zbiórek pieniędzy i także w tym celu organizował imprezy kulturalne i inne. Mieszkańcy Poznania okazali się gorącymi zwolennikami i darczyńcami tej inicjatywy.
Wkrótce komitet ogłosił konkurs na pomnik. Spośród zgłoszonych projektów za najlepszy uznano zaprezentowany przez rzeźbiarza Adama Graczyka i architekta Włodzimierza Wojciechowskiego.
Wizja artystyczna twórców zwycięskiego projektu, scalająca w jedność ideową trzy elementy: dwa krzyże spięte jednym ramieniem i położonym na nich węzłem, drugi krzyż nieco oddalony od pierwszego, jak idący za nim, a obok niższy monument z głową orła, doczekała się już wkrótce realizacji, co budziło podziw i zarazem zdumienie.
A tamta rzeczywistość po sierpniu 1980 roku stawiała jeszcze wiele znaków zapytania. Nadal też nie było wiadomo, czy już wykonany pomnik stanie na placu Adama Mickiewicza. Ówczesne władze Poznania, broniąc się decyzją administracyjną przed wzniesieniem go w tym historycznym miejscu, jeszcze 16 czerwca 1981 roku blokowały zgodę na jego wwiezienie.
Na tablicach dobitnie mówi trudna, pełna zawiłości historia
Położona tuż przy krzyżach pomnika Poznańskiego Czerwca 1956 – tablica płytowa upamiętnia spotkanie Jana Pawła II na placu Adama Mickiewicza w dniu 3 czerwca 1997 roku z młodzieżą. Było ono spełnieniem pragnienia Jana Pawła II z 20 czerwca 1983 roku, kiedy ówczesne polskie władze odmówiły papieżowi Polakowi zgody na modlitwę w tym miejscu.
Nieco dalej, naprzeciwko Poznańskich Krzyży, na murku przyległym do kwietnika zwraca uwagę podłużna tablica z napisem: SACRATTISSIMO CORDI POLONIA RESTITUTA 1919 – 1989. Na niej, tuż za tym hasłem, znajduje się mała kwadratowa tabliczka z wizerunkiem nie istniejącego już Pomnika Wdzięczności i kolejna tablica z informacją: „W tym miejscu do roku 1939 stał pomnik Chrystusa Króla ufundowany przez społeczeństwo Poznania w imię wdzięczności za niepodległość, zniszczony przez hitlerowskiego okupanta”.
Usytuowana zaś z boku, w pobliżu Poznańskich Krzyży, tablica z centralnym hasłem „Poznański Czarny Czwartek 28 VI 1956 roku” głosi: „Tu wybuchła pierwsza prawdziwa wolność w Europie Środkowej”. To kolejne upamiętnienie wydarzenia niezwykłej wagi, objaśnione napisem wyrytym z prawej strony: „W 50. rocznicę hołd powstańcom złożyli prezydenci: Lech Kaczyński, Ivan Gašparovič, Václav Klaus, Horst Köhler, László Sólyom, Lech Wałęsa – historyczny przywódca »Solidarności«”.
Stefania Pruszyńska
Fotografie z pl. Adama Mickiewicza w Poznaniu: Stefania Pruszyńska
Pomniki: Adama Mickiewicza i Poznańskiego Czerwca 1956;
Tablice upamiętniające: pomnik Wdzięczności, modlitwę Jana Pawła II na placu Adama Mickiewicza (3 czerwca 1997 r.) i 50. rocznicę obchodów Poznańskiego Czerwca na placu Adama Mickiewicza w Poznaniu;
Fot. ze mszy św. 3 czerwca 2016 roku
