Okładka zbioru myśli „Sto zdań dwuwierszowych” Adama Stanisława Krasińskiego, wydanego w 1887 r. w Krakowie w Drukarni „Czasu” F. Kluczyckiego i Sp. pod zarządem Józefa Łakocińskigo1. Oprac. prezentacji: Stefania Pruszyńska
Każde kolejne dzieje bezustannie tworzą nowe konteksty. Jednakże aforyzmy o cechach drogowskazów potrafią przenikać w życie. Nie brakuje też takich, które nieustannie przeglądają się w krzywych zwierciadłach epok. A jak konfrontują się myśli sprzed 130 lat Adama Stanisława Krasińskiego, biskupa wileńskiego, teologa, filologa, filozofa, poety, z naszą percepcją – uwikłanych w systemy niosące tak wiele wyzwań, konieczności i uwarunkowań? Akty woli i wybory wartości z dziedzictwa przeszłości mają znaczenie li tylko w przestrzeniach naszych mikroświatów?
Ludzkość w sześćdziesiąt wieków to przecież zdobyła,
Że ludźmi rządzi prawo, zwierzętami siła.
Zbójce, zbrodniarze, kary sprawiedliwej godni;
Lecz jedna zła zasada gorsza niż sto zbrodni.
I z miłością Ojczyzny można łatwo zbłądzić.
Gdy niema komu słuchać, a każdy chce rządzić.
Wśród pszenicy być muszą kąkole i chwasty,
Więc tam dobrze, gdzie Judasz jest tylko dwunasty.
Wy, co światło szerzycie! dbajcie też nie mało,
By, gdy się rozum ostrzy, serce nie stwardniało.
Wielka myśl, to nasienie dębu, siane w wiośnie,
Z którego, choć nie prędko, wielki dąb wyrośnie.
Wrodzonego talentu zgaśnie iskra święta,
Gdy go zarozumiałość jak szatan opęta.
Tam głowa będzie jakby plewami nabita,
Gdzie kto choć wiele, piąte przez dziesiąte czyta.
Gdy wielkość duszy w całym chcesz wykazać blasku
Pisz dary na marmurze, a krzywdy na piasku.
Gdy cię krzywdzą źli ludzie, ty szanuj sam siebie;
Nie mów im, czego warci, lecz co godne ciebie.
Pierwsze uczucia matka w sercu dziecka budzi;
Mistrzowie kształcą uczniów, matki tworzą ludzi.
Kiedy kwiat niewinności patrzy dziecku z czoła,
Umiej w niém uszanować obecność anioła.
Nad piękną twarz, piękniejszą jest duszy uroda;
Kwiat młodości przekwitnie, dusza wiecznie młoda.
W przytoczonych myślach A.S. Krasińskiego ze zbioru „Sto zdań dwuwierszowych”2 zachowuję oryginalną pisownię autora.
Adam Stanisław Krasiński − biskup wileński, teolog, filozof, poeta, pisarz żył w latach 1810-1891. Urodził się 24 grudnia 1810 r. we wsi Wiełnicze w guberni wołyńskiej. W wydanych pośmiertnie w 1901 roku na podstawie pozostawionego rękopisu „Wspomnieniach biskupa Adama Stanisława Krasińskiego” podał taki opis swego przyjścia na świat: „Na dzień urodzenia i razem Wigilii Bożego Narodzenia udało się ojcu rybołostwo, bo złowił ogromnej wielkości sumów 24, tak, że każdy zajmował całe sanie” 3.
Adam Stanisław Krasiński, b. biskup wileński. Portret z autobiograficznej książki „Wspomnienia biskupa Adama Stanisława Krasińskiego”, wydanej pośmiertnie w 1901 r. w Krakowie.
A.S. Krasiński pochodził z rodziny Stefana Krasińskiego i Agnieszki z d. Wiszniewskiej. Związany najpierw kapłaństwem z parafią wileńską, w 1858 r. został biskupem wileńskim. Jak podają jedne źródła, nie był zwolennikiem powstania styczniowego, w jednym zaś Aldona Prašmantaitė z Litewskiego Instytutu Historii pisze, że „bp Krasiński trzymał się pozycji nakreślonej wówczas przez Stolicę Apostolską wobec powstania”4, lecz sprzeciwił się władzom carskim, które nakazywały mu wzywanie społeczeństwa do posłuszeństwa i potępienia powstańców. Za odmowę spełnienia tego żądania został zesłany w głąb Rosji i od 1863 do 1882 r. przebywał w Wiatce. Podaje się, że tam pracował nad słownikiem polskich synonimów, lecz w swoim rękopisie wspomnieniowym o spędzonych tam latach pozostawił białą plamę – w opublikowanych pośmiertnie w 1901 r. wspomnieniach nie ma relacji z tych trudnych lat upokorzenia i izolacji A.S. Krasińskiego. Trudno wykluczyć zarówno celowe zniszczenie, jak i zagubienie tych treści czy świadome zachowanie milczenia przez biskupa Krasińskiego. A.S. Krasiński, wielokrotnie występował o ułaskawienie, lecz został przez cara Aleksandra III zwolniony z zesłania dopiero w 1883 r. Uwolnienie było obarczone zakazem powrotu do Wilna, powrócił więc do Polski i zamieszkał w klasztorze pijarów w Krakowie.
W 1883 r. zrezygnował z roli i urzędu biskupa wileńskiego. Data nie nasuwa wątpliwości, potwierdzają to liczne informacje, w tym ze źródeł Kościoła. Rozbieżności tkwią w interpretacji i prezentacji faktów. M.W. Szkarowskij podaje, nie objaśniając trybu tej decyzji, że „5 sierpnia 1883 r. opuścił Rosję. Udał się do Rzymu, gdzie na ręce papieża Leona XIII (1810-1903) złożył rezygnację z urzędu. Został członkiem akademii Arkadia”5. Natomiast A. Prašmantaitė zaprzecza dobrowolności tej rezygnacji, wskazując: „Przeprowadzona analiza nie potwierdza dominującego jak dotąd w historiografii poglądu, że bp Krasiński zrzekł się urzędu biskupiego z własnej inicjatywy. Ustalono, że idea listownego zwrócenia się bpa Krasińskiego do Ojca Świętego z prośbą o przyjęcie jego rezygnacji z rządów diecezją wileńską, powstała w ministerstwie spraw wewnętrznych Rosji w 1877 r. Rząd imperialny po mistrzowsku wykorzystał przypadek przebywającego na zesłaniu bpa Krasińskiego w czasie pertraktacji ze Stolicą Apostolską. Los biskupa wileńskiego został określony w jednym z artykułów wstępnej umowy z roku 1880 między Imperium Rosyjskim a Stolicą Apostolską. Pozbawienie bpa Krasińskiego mitry pasterza diecezji wileńskiej, jak i jego zesłanie, leżało w planach polityki rządu Imperium Rosyjskiego, prowadzonej względem Kościoła rzymskokatolickiego”6.
A. S. Krasiński w Krakowie u pijarów kontynuował swoją twórczość literacką i naukową jak wierny swej maksymie z cytowanego tutaj zbioru:
Bohaterskie to godło: wytrwać do ostatka.
Wytrwałość, to stal duszy, męczenników matka.
Wniósł do kultury takie oto dzieła: Przekład „Sztuki rymotwórczej” Horacego (1835), „Gramatyka polska dla dzieci”(1836), „Noworocznik Literacki” (1835, 1838 i 1843) z zamieszczonymi w tych almanachach utworami poetyckimi i poematem, „Słownik synonimów polskich” (1885, 2 tomy), „Aforyzmy, wierszowane” (1888, II. wyd. 1906), „Wspomnienia biskupa Adama Stanisława Krasińskiego” (wyd. pośmiertne, 1901 r.). A.S. Krasiński został za „Słownik synonimów polskich” doceniony członkostwem honorowym Akademii Umiejętności. Zmarł 9 maja 1891 roku.
Reasumując, pragnę jeszcze mocniej podkreślić, że informacje biograficzne o Adamie Stanisławie Krasińskim mają różne wersje, jest w nich wiele sprzeczności. Dotąd milczy o tej postaci Encyklopedia PWN, Polski Słownik Biograficzny i Internetowy Słownik Biograficzny, co zadziwia.
Natomiast w tych źródłach i innych nie brakuje informacji o żyjącym sto lat wcześniej, noszącym takie same imiona i nazwisko – Adamie Stanisławie Krasińskim, urodzonym w 1714 roku i zmarłym w 1800 roku – biskupie kamienieckim, uczestniku konfederacji radomskiej, jednym z przywódców konfederacji barskiej, zaangażowanym w prace Sejmu Czteroletniego, zwolenniku Konstytucji 3 Maja, ukaranym po II rozbiorze Polski − konfiskatą majątku.
W tej sytuacji, gdy zapewne trzeba wyczekiwać weryfikacji szczegółowych informacji biograficznych od historyków, źródłami wiedzy o jego życiu, a także o poezji, są treści zawarte we „Wspomnieniach biskupa Adama Stanisława Krasińskiego” i we wszystkim, co stworzył swoją myślą i piórem. Warto zajrzeć do tych publikacji, które są także dokumentami biegu historii. W niejednych widnieje adnotacja cenzury rosyjskiej.
Stefania Pruszyńska
Tekst i mat. ilustracyjne: Wszelkie prawa zastrzeżone
______________________________________________________________________________
1 A.S. Krasiński, Sto zdań dwuwierszowych, Drukarnia „Czasu” F. Kluczyckiego i Sp. pod zarządem Józefa Łakocińskiego, Kraków 1887 [w:] Śląska Biblioteka Cyfrowa, https://sbc.org.pl/dlibra/publication/461764/edition/433044 [dostęp: 4.03.2023].
2 Tamże.
3A.S. Krasiński, Wspomnienia biskupa Adama Stanisława Krasińskiego, Drukarnia „Czasu” F. Kluczyckiego pod zarządem Józefa Łakocińskiego, Kraków 1901, s. 4 [w:] Polona https://polona.pl/item/wspomnienia-biskupa-adama-stanislawa-krasinskiego,ODM1NTg4NTc/4/#info:metadata [dostęp: 6 marca 2023].
4 A. Prašmantaitė, Biskupi impediti diecezji wileńskiej w okresie porozbiorowym: przypadek bpa Adama Stanisława Krasińskiego, [w:] „Folia Historica Cracoviensia” https://czasopisma.upjp2.edu.pl/foliahistoricacracoviensia/article/view/3743 [dostęp: 11 marca 2023].
5 M.W. Szkarowskij, Krasiński Adam Stanisław, [w:] „Polski Petersburg”, https://www.polskipetersburg.pl/hasla/krasinski-adam-stanislaw [dostęp: 6.03.2023]; I. Wodzianowska, przekład z oryginalnego hasła po redakcji MCK.
6 A. Prašmantaitė, Biskupi impediti…, art. cyt.
