Wybitny poeta białoruski Uładzimir Prakopawicz Niaklajeu, rzecznik i zaangażowany obrońca najwyższych wartości: prawdy i godności człowieka, opiewający wolność i rozmiłowany w pięknie swojej ojczyzny i rodzimego języka, laureat Nagrody im. Bronisława Geremka, Nagrody im. Jerzego Giedroycia i Nagrody im. Michaia Eminescu przyjedzie do Poznania na zaproszenie Instytutu Filologii Rosyjskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, by uczcić wraz z polską publicznością i gronem przyjaciół na spotkaniu pn. „Sny i słowa o wolności” 40-lecie swojej twórczości literackiej.
Poeta zagości w Poznaniu po raz pierwszy. Jubileuszowy charakter tego spotkania, które odbędzie się w Auli Lubrańskiego Collegium Minus 8 marca o godz. 16.00, ma podkreślać uroczysta oprawa artystyczna z muzyką Chopina i białoruskimi melodykami.
Postać Uładzimira Niaklajeua jest znana choćby z faktu jego kandydowania na prezydenta Białorusi w 2010 roku i dramatycznych zdarzeń w dniu wyborów, gdy został pobity do nieprzytomności przez nieznanych sprawców i także przez nieznanych ludzi porwany ze szpitala.
Białoruski poeta, prozaik i działacz społeczno-polityczny, laureat wielu nagród zawodowych i państwowych za twórczość literacką, nie może nie zaciekawiać i nie budzić sympatii poznańskiego środowiska, w którym idee wolnościowe czy zwycięskie zrywy patriotyczne i demokratyczne angażowały również twórców sztuki i literatury z regionu.
Uładzimir Prakopawicz Niaklajeu (Уладзі́мір Прако́павіч Някля́еў po białorusku, w językowej wersji rosyjskiej: Владимир Прокофьевич Некляев, Władimir Prokofjewicz Nieklajew). Urodził się 11 lipca 1946 roku w Smorgoniach, w obwodzie mołodeczańskim Białoruskiej SRR. Jego ojciec, Prokofij Nikołajewicz, Rosjanin, urodzony na Syberii, po drugiej wojnie światowej został skierowany do zachodniej Białorusi, do Krewa, aby tworzyć tam kołchoz. Matka, Anastasija Iwanauna z domu Mahier, była Białorusinką. Dzieciństwo Niaklajeu spędził w Krewie, gdzie ukończył pierwszą klasę szkoły. Dalsze wykształcenie pobierał w Szkole Średniej nr 1 w Smorgoniach. Ponadto uczęszczał na zajęcia muzyczne, uczył się gry na cymbałach i kontrabasie i grał w orkiestrze muzyki ludowej im. Ogińskiego.
W latach 1961-1966 uczył się w Mińskim Technikum Łączności. W tym okresie zajmował się także boksem i walką, pobierając naukę od Wasilija Siulżyna, przyszłego mistrza świata. Przerwał zajęcia po traumie. Po ukończeniu technikum pracował w wyuczonym zawodzie we Władywostoku, Tajszecie i Norylsku. Powrócił na Białoruś w 1967 roku i do 1971 roku pracował w mińskim atelier telewizyjnym jako mechanik radiowy. Jednocześnie, w 1967 roku, rozpoczął studia zaoczne na kierunku filologicznym Mińskiego Instytutu Pedagogicznego, który ukończył w 1973 roku, a także w 1971 roku zapisał się na studia stacjonarne na Wydziale Poezji Instytutu Literackiego w Moskwie, jednak rok później zmienił je na formę zaoczną i powrócił do Mińska.
Praca dziennikarska i twórczość literacka. W 1962 roku Uładzimir Niaklajeu zajmował się dziennikarstwem, pracując w czasopismach „Znamia junosti”, „Teatralny Minsk”, w dzienniku „Krynica”, tygodniku „Litaratura i matactwa”. Pełnił także funkcję starszego redaktora głównej redakcji programów literacko-dramatycznych Telewizji Białoruskiej.
Działalność literacką rozpoczął w języku rosyjskim w 1970 roku, po białorusku zaczął pisać w roku 1972. Od 1973 roku był członkiem Związku Pisarzy ZSRR. Wchodził w skład Rady Twórczej i Naukowej Młodzieży przy Komitecie Centralnym Komsomołu Białorusi, a także Białoruskiego Zjednoczenia Teatralnego. W roku 1998 zastąpił Wasila Zujenkę na stanowisku przewodniczącego Związku Pisarzy Białoruskich, pozostając nim do roku 2001.
Twórczość literacka Uładzimira Niaklajeua: „Adkryccio” (Mińsk, 1976), „Wynachodcy wiatrou” (Mińsk, 1979), „Znak achowy” (Mińsk 1983), „Miestnoje wiremia” (Mińsk 1983), „Naskroź” (1985), „Hałubinaja poszta” (Mińsk 1987), wyd. polskie: „Poczta gołębia” – wiersze wybrane w tłumaczeniu Adama Pomorskiego (Wrocław 2011), „Pożegnalny gest Zygmunta” (Warszawa, 2011), „Automat z wodą gazowaną z syropem lub bez” (Wrocław 2015), „Listy do Voli” w przekładzie Czesława Seniucha (Poznań 2016).
Nagrody. Laureat międzynarodowych nagród, m.in.:„Za wolność myśli” im. Wasila Bykaua – od Ruchu „Za Wolność” (19 czerwca 2011, Białoruś), Nagrody im. Bronisława Geremka (2011), Nagrody im. Jerzego Giedroycia (2013), Nagrody im. Michaia Eminescu (2015).
Emigracja do Polski i Finlandii. Ogłosiwszy zerwanie z białoruskimi władzami, 20 czerwca 1999 roku wyemigrował do Polski, a następnie do Finlandii. W 2001 roku powrócił do Mińska. W 2005 roku został wybrany na przewodniczącego białoruskiego PEN-Clubu. Ze stanowiska dobrowolnie zrezygnował 10 kwietnia 2009 roku, obejmując stanowisko wiceprzewodniczącego. Zastąpił go Andrej Chadanowicz.
Kandydat na prezydenta pobity i porwany w dniu wyborów w 2010 roku. Uładzimir Nieklajeu był kandydatem na urząd Prezydenta Białorusi w wyborach prezydenckich w 2010 roku; w dniu wyborów został pobity do nieprzytomności, a następnie porwany ze szpitala przez nieznanych sprawców.
20 grudnia wieczorem władze ujawniły informację, że został zatrzymany i jest przetrzymywany w izolatce śledczej białoruskiego KGB. Jednak, w odróżnieniu od innych zatrzymanych kandydatów na urząd prezydenta, do chwili obecnej (23 grudnia 2010 r.) nie pozwolono spotkać się z nim ani adwokatowi, ani rodzinie. Pojawiły się hipotezy, że Niaklajeu jest w bardzo złym stanie lub nawet, że zmarł.
Dopiero 23 grudnia po południu, trzy dni po porwaniu ze szpitala, niezależnym mediom białoruskim udało się dotrzeć do wyznaczonej z urzędu adwokat Niaklajeua, Neli Padsadnej. Była ona pierwszą osobą, która zadeklarowała, że widziała Niaklajeua już po zatrzymaniu, tzn. 20 grudnia wieczorem. Według jej informacji, Nieklajeu zachowywał się normalnie i nie narzekał na stan zdrowia. 22 grudnia minister spraw wewnętrznych Anatol Kulaszou zapewnił, że zarówno Uładzimir Niaklajeu, jak i inny zatrzymany kandydat na urząd prezydenta, Andrej Sannikau, są absolutnie zdrowi, absolutnie normalnie, komfortowo się czują.
Kalendarium reakcji na pobicie i zatrzymanie Uładzimira Niaklajeua. Profesor Jerzy Buzek, przewodniczący Parlamentu Europejskiego 19 grudnia 2010 r. w szczególnie ostrych słowach potępił pobicie Uładzimira Niaklajeua: „Ten tchórzliwy atak na bezbronnego kandydata na Prezydenta Białorusi jest skandaliczny i haniebny. Jestem w szoku po tym, jak dowiedziałem się z zeznań świadków podanych przez media, że Pan Uładzimir Niaklajeu został pobity przez siły policyjne. Tego typu zachowanie jest nie do zaakceptowania dla społeczności międzynarodowej. Żądam od Prezydenta Łukaszenki, by natychmiast powstrzymał wszystkie siły policyjne od wykonywania tego rodzaju działań i ukarał wszystkich za to odpowiedzialnych. Ten incydent stawia w najgorszym możliwym świetle wybory prezydenckie przeprowadzone dziś na Białorusi. Obywatele Białorusi zasługują na demokratyczne państwo. Wyrażam głęboki szacunek dla wszystkich tych, którzy prowadzą pokojową walkę, by to urzeczywistnić, jak Pan Niaklajeu. Życzę mu szybkiego powrotu do pełni zdrowia”.
20 grudnia Białoruski PEN Club wydał oświadczenie, w którym ostro potępił przemoc wobec Uładzimira Niaklajeua, zażądał niezwłocznego wyjaśnienia jego losu, okazania mu wszechstronnej pomocy lekarskiej, a także zbadania okoliczności jego pobicia i porwania.
20 grudnia Polski PEN Club wydał oświadczenie, w którym nazwał wydarzenia 19 grudnia w Mińsku mianem bestialstwa i zaapelował do władz Białorusi o bezzwłoczne uwolnienie poety i zapewnienie mu opieki medycznej, a także o wstrzymanie brutalnych represji wobec działaczy i wyborców opozycji oraz dziennikarzy i o zagwarantowanie swobód obywatelskich w imię ideałów Międzynarodowej Karty PEN.
Białoruscy pisarze: Walancin Akudowicz, Swiatłana Aleksijewicz, Uładzimir Arłou, Natalla Babina, Ryhor Baradulin, Hienadź Buraukin, Lawon Wolski, Anatol Wiarcinski, Nił Hilewicz, Andrej Dyńko, Siarhiej Zakonnikau, Wiktar Kazko, Alaksandr Paszkiewicz, Barys Piatrowicz, Akaksandr Razanau, Michaił Skobła, Andrej Skurko i Andrej Chadanowicz 23 grudnia 2010 r. we wspólnym oświadczeniu opublikowanym w gazecie „Nasza Niwa”, zażądali od władz Białorusi, by zapewniły Uładzimirowi Niaklajeuowi pomoc medyczną i niezwłocznie go uwolniły: „Jesteśmy głęboko oburzeni brutalnym pobiciem i aresztowaniem naszego kolegi, wybitnego poety, lidera kampanii społecznej »Mów prawdę!«, kandydata na urząd Prezydenta Białorusi Uładzimira Niaklajeua […]. W tej chwili chodzi o uratowanie jego życia. Uładzimir Niaklajeu powinien znajdować się nie w izolatce śledczej, a w szpitalu, pod ścisłą opieką lekarzy”.
Ukraińskie Centrum Międzynarodowego PEN-Clubu 23 grudnia 2010 r. z oburzeniem przyjęło fakt pobicia i zatrzymania przez białoruskie władze znanego poety Uładzimira Niaklajeua, a także wezwało białoruskie władze do wstrzymania brutalnych represji i zagwarantowania wolności obywatelskich wszystkim działaczom opozycji, dziennikarzom i wyborcom.
Wybitny rosyjski poeta Jewgienij Jewtuszenko 23 grudnia 2010 r. zwrócił się poprzez rosyjską telewizję z apelem do białoruskich władz: „Prawie, ledwo-ledwo co nie zabili jednego z najlepszych białoruskich poetów. Chce się po prostu krzyczeć, by mnie usłyszeli. By wszyscy niewinni ludzie, którzy byli zatrzymani w Mińsku, byli uwolnieni. I, oczywiście, Niaklajeu powinien być złączony ze swoją rodziną, ze swym narodem, z literaturą”.
Rosyjscy pisarze: Andriej Bitow, Boris Wasiljew, Aleksandr Gelman, Wiktor Jerofiejew, Leonid Żukowicki, Kiriłł Kowoldży, Walerij Popow, Eduard Uspienski, Siergiej Fiłatow 26 grudnia 2010 r. zażądali od władz Białorusi natychmiastowego uwolnienia Uładzimira Nieklajeua i zatrzymania represji wobec opozycji: „Jesteśmy oburzeni tym, co stało się w nocy po wyborach prezydenta Republiki Białorusi […]. Szczególną trwogę budzi w nas los jednego z najwybitniejszych pisarzy, znanego działacza społecznego Republiki Białorusi – Uładzimira Niaklajeua […]. Takie obchodzenie się z pisarzem nie może nie wywoływać niepokoju rosyjskiego i światowego społeczeństwa”.
Narodowy Związek Pisarzy Ukrainy 27 grudnia 2010 r. w ostrych słowach potępił władze Białorusi w związku z represjami wobec Niaklajeua: „Bezprecedensowa w brutalności akcja przeciwko naszemu koledze, pisarzowi i działaczowi społecznemu, którego jedyną bronią było słowo, wzbudziła w nas jednoznaczną reakcję odrzucenia i potępienia […]”.Dyktatura panująca w bratniej Białorusi szesnaście lat, jest skazana. Jej liderów czeka los zbrodniczych dyktatorów, którzy doczekali się sprawiedliwej kary ludu”.
Uładzimir Niaklajeu wyznaje prawosławie. Jest żonaty, ma dwie córki.
Stefania Pruszyńska
Źródło danych biograficznych: Wikipedia, oprac. własne i rozszerzone o tytuły najnowszych wydawnictw książkowych Uładzimira Niaklajeua i nagród na podstawie treści not biograficznych w: „Listy do Voli” w przekładzie Czesława Seniucha (Poznań 2016) oraz informacji od redaktora − edytora tego wydawnictwa Jazepa Januszkiewicza: Stefania Pruszyńska
Plakat: Organizatorzy −Instytut Filologii Rosyjskiej UAM
