Twórcą elementarzy dla dzieci romskich w Polsce jest Karol Parno Gierliński, romski poeta, prozaik, rzeźbiarz, malarz, działacz społeczny i oświatowy. Pierwszy elementarz „Miri szkoła. Romano elementaro” (Moja Szkoła. Romski elementarz), który został wydany w 2007 roku w Gorzowie Wielkopolskim, jest napisany w języku grupy Polska Roma. W 2008 roku w Kostrzynie nad Odrą ukazało się drugie wydanie tej książki. Tutaj też w tym samym roku wydano „Miri szkoła. Romano elementaris” – pierwszy elementarz dzięki adaptacji oraz przekładowi Bogumiły Cieślak napisany w dialekcie Bergitka Roma – Romów Górskich.
Karol Parno Gierliński w „Słowie do rodziców i nauczycieli”, zawartym w „Miri szkoła. Romano elementaris”, wskazując: „Poszedłem […] inną drogą niż twórcy romskich elementarzy wydanych na Litwie oraz w Szwecji, którzy skupili się na nauce abecadła i tworzeniu słowników”, wyjaśnia: „»Miri szkoła« bazuje zarówno na wiedzy, którą dziecko zdobywa w szkole, jak i jednocześnie odwołuje się do jego naturalnej świadomości językowej. Nie trzeba więc zapoznawać dziecka z literami i uczyć go techniki czytania oraz pisania, lecz należy je wdrożyć do posługiwania się tymi umiejętnościami w języku ojczystym”.
Autor elementarzy podkreśla też, że obraną przez niego koncepcją było: „Zamiast podawać dziecku wiedzę na tacy, przekładać z języka polskiego na romski to, czego uczy się na lekcjach, starałem się wywołać zaciekawienie, umożliwić połączenie nauki z zabawą i skłonić do uruchomienia wyobraźni. Z myślą o tym była tworzona nie tylko warstwa słowna, lecz i wizualna książki”.
Co ciekawe, w tych częściach elementarza, które mają służyć nauczeniu dzieci nazw istot żywych, przedmiotów czy pojęć, nie ma opisów pod obrazkami. To zadanie dla małych czytelników – rozwiązać tę łamigłówkę: dobrać nazwę do przedstawionego na obrazku zwierzęcia, rośliny, koloru czy smaku. Takich niespodzianek zadaniowych jest więcej w tej książce i sam Karol Parno Gierliński stwierdza, że niektóre z nich są dość skomplikowane.
Okazuje się też, że elementarz, zwłaszcza z uwagi na dialekty Romów polskich, wymagał podjęcia konsultacji i decyzji dotyczących formuły zapisu. „Wprawdzie istnieje tzw. alfabet warszawski, złożony z 46 znaków, za pomocą których można wyrazić dźwięki występujące w dialektach romskich na całym świecie, jednakże w dyskusjach z udziałem przedstawicieli romskiej inteligencji oraz naukowców parających się lingwistyką i cyganologią przeważyła opinia, że z wielu względów najlepszym rozwiązaniem będzie oparcie się na alfabecie polskim” – wyjaśnia Karol Parno Gierliński. Podkreśla też jednocześnie, że zapis międzynarodowy został zachowany jedynie w tekście „Gelem, gelem” – hymnu romskiego.
Pośród treści elementarza można poznać teksty kilku piosenek, a także wiersze: Papuszy i Teresy Mirgi. Na stronach stustronicowej książki znajdują się liczne barwne ilustracje: Krystyny Jóźwiak, Karola Parno Gierlińskiego, Ferdinanda Kociego.
„Miri szkoła. Romano elementaris” ukazał się w nakładzie 500 egzemplarzy. Książkę wydał Urząd Miasta w Kostrzynie nad Odrą (2008), a sfinansowała ją dotacja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Karol Parno Gierliński – biografia
Karol Gierliński (romanes Parno) – urodził się 12 marca 1938 r. w Poznaniu zamieszkałej w Wielkopolsce od kilku pokoleń rodzinie Sinti. Poeta, prozaik, malarz, rzeźbiarz, działacz oświatowy i społeczny. Uhonorowany odznaką Zasłużony Działacz Kultury (2001 r.) i odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (2011 r.).
Zmarł 4 lutego 2015 roku w Nowym Mieście nad Pilicą.
W 1957 roku ukończył Technikum Chemiczne w Poznaniu. Później, w latach 1957-1963, studiował w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu. W młodości podczas wakacji pracował jako wędrowny kotlarz. Po odbyciu służby w Wojsku Polskim pracował m.in. w zawodach: konserwatora dzieł sztuki, instruktora zajęć plastycznych w domach kultury, nauczyciela. Był także kierownikiem literackim kilku zespołów, w tym najbardziej znanego Cygańskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Roma”.
Karol Gierliński był członkiem Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy ZMW oraz grupy literackiej „Wiry”. Należał do Związku Literatów Polskich.
Debiutował poetycko w 1968 r. wierszem „Deszcz”, wydrukowanym w tygodniku „Nowa Wieś”. W 2001 r. ukazał się tomik jego poezji „Xaratuno thuv (Odległy dym)”, który stanowił publikację Wydawnictwa Nice w Bydgoszczy. W tej książce, zresztą wkrótce przetłumaczonej na język niemiecki, zawarto stare i nowe wiersze, grafiki, a także fotografie rzeźb pochodzących z okresu, kiedy poeta tworzył w podgorzowskich Wojcieszycach. W Szczecinku w 2007 r. Związek Romów Polskich wydał w ciekawej oprawie graficznej zbiór opowiadań Karola Parno Gierlińskiego pt. „Meteory (Siłałe ćerhenia)”, a w 2012 roku w Tarnowie ukazał się tom jego wierszy „Róża pustyni”.
Od 1963 roku aż do śmierci uprawiał zawodowo rzeźbę. Początkowo jego tworzywem był metal, później najczęściej − drewno. Jego prace były prezentowane na wystawach w kraju i za granicą. Pozostały jako eksponaty czy pamiątki w wielu muzeach, m.in. w: Pile, Gorzowie Wielkopolskim i Weilburgu oraz zbiorach prywatnych. W 2011 roku, zaciekawiony malarstwem, podjął się stworzenia cyklu obrazów olejnych nawiązujących do tematyki romskiej.
Karol Parno Gierliński wystąpił jako aktor w filmie fabularnym „Papusza” w roli Śero Roma (2013 r.), a także Hauptmana w serialu telewizyjnym „Na dobre i na złe” (odcinek pt. „Kabała” z 2009 r.).
Na początku lat 80 XX w. pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Kombinacie Rolnym Żydowo (gmina Czerniejewo). W swojej działalności społeczno-oświatowej zasłużył się wparciem idei utworzenia Spółdzielni Socjalnej KHETANE w Szczecinku, która dała pracę potrzebującym i stwarzała szansę na zachowanie zawodów tradycyjnie uprawianych przez Cyganów. Często podkreślał w rozmowach, że dla Romów najwłaściwszą drogą do awansu społecznego i życia w godności jest zdobycie odpowiedniego wykształcenia.
Starania Karola Parno Gierlińskiego o wydanie pierwszego w Polsce, a jednego z bardzo niewielu na świecie, podręcznika dla cygańskich dzieci w wieku wczesnoszkolnym „Miri szkoła Romano elementaro”, zostały uwieńczone sukcesem. Osobiście dopilnował też wydania tego elementarza w dwóch dialektach: Polska Roma i Bergitka Roma.
Popierał antyrasistowskie działania stowarzyszenia „Nigdy Więcej” na festiwalu „Przystanek Woodstock”.
Był tłumaczem tekstów na dialekty romskie. Jest autorem opracowań omawiających tematykę związaną z pozycją społeczną kobiet w środowisku romskim, a nadto prezentujących tradycyjne zawody Romów. Był członkiem władz kilku stowarzyszeń romskich i Zespołu do Spraw Romskich Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. W 2005 r. na czteroletnią kadencję został posłem do Parlamentu International Romani Union.
Stefania Pruszyńska
Fot.: Stefania Pruszyńska
Na przedostatniej fot.:
Karol Parno Gierliński (w białym garniturze) 5 kwietnia 2011 roku w Warszawie, przy Starej Pomarańczarni w Łazienkach Królewskich. Podczas przerwy w zorganizowanym przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, MSWiA oraz Pełnomocnika ds. Równego Traktowania panelu pn. „Być Romką w XXI wieku” i po otwarciu wystawy obrazów, rzeźb oraz fotografii pn. „Piękno w różnorodności – Romowie”, na której zaprezentował swoje rzeźby w drewnie.
Na ostatniej fotografii: Karol Parno Gierliński w Starej Pomarańczarni podczas panelu MSWiA „Być Romką w XXI wieku” (w pierwszym rzędzie, obok Anny Markowskiej, prezes Fundacji „Bahtałe Roma”).
Oprac. inf. biograficznej m.in. na podstawie Wikipedii oraz Romopedii: Stefania Pruszyńska
— Stefania Pruszyńska
Stefania Pruszyńska (Stefania Golenia). Redaktor-dziennikarka, autorka publikacji wielu gatunków. Poetka, autorka utworów wielu gatunków literackich (eseje, poezja, aforyzmy, satyra, opowiadania, reportaż literacki itp.) i sztuki plastycznej. Redaktor naczelna, właścicielka-wydawca Gazety Autorskiej IMPRESJee.pl
⇒⇒⇒ OD 1989 r. W REDAKCJACH i WYDAWNICTWACH. Etatowo: w niezależnym Dzienniku Wielkopolan „Dzisiaj” (1989 – 1991), polsko-amerykańskim wydawnictwie US West Polska (1993 – 1996), „Gazecie Targowej” (1996 – 2000) i tygodniku „Wprost” (1996 – 2000), aktualnie redaguje Gazetę Autorską IMPRESJee.pl (od 2006 r.) ⇒⇒⇒ Także w różnych okresach: redaktor merytoryczna polskich wydawnictw książkowych i redaktor-korektor różnych wydawnictw drukowanych, w tym prasy polskojęzycznej, a także wademeków w kilku językach europejskich, oraz prac naukowych czy w ramach pracy w wydawnictwach równocześnie: przedstawicielka wydawnictwa na stoisku firmowym na Międzynarodowych Targach Poznańskich lub specjalistka-przedstawicielka ds. kontaktów z mediami. ⇒⇒⇒ W latach studenckich i nieco później (do 1989): asystent antykwarski w PP „Desa”, analityk w laboratorium bakteriologii WZSChPiG.
⇒⇒⇒ W RÓŻNYCH OKRESACH WE WSPÓŁPRACY REDAKTORSKIEJ, PUBLICYSTYCZNEJ, AUTORSKIEJ, INFORMACYJNEJ: z prasą polonijną, np. dwutygodnikiem „Kurier”, Hamburg (1993 – 2010) czy np. z „Dziennikiem Polskim” (Londyn) i tytułami wydawanymi w Polsce, m.in. z: „Welcome to Poznań”, „Merkuriuszem Polska”, „Forum Wielkopolski”, „Aspektami Kulturalnymi”, Magazynem Muzycznym „Brzmienia”, „ABC”, „Protokołem Kulturalnym” oraz z redakcjami czasopism i portali środowisk dziennikarskich i literackich, w tym aktualnie: drukowanego kwartalnika i witryny prezentacyjnej „Protokołu Kulturalnego”, czasopisma „Wielkopolski Widokrąg” Wielkopolskiego Oddziału Związku Literatów Polskich; ⇒⇒⇒Także redaktor merytoryczna rzadkich tematycznie publikacji książkowych, np. „Księga romska” Władysława Iszkiewicza. Również redaktor-korektor: prasy drukowanej (miesięczniki), publikacji książkowych, monografii (artyści), m.in. Rafała Boettnera-Łubowskiego, „W kręgu światła i koloru. O twórczości Edmunda Łubowskiego”, książek Lednickiej Wiosny Poetyckiej, w tym oprac. Jana Grada „W gaju poezji”, albumów artyst., np. „Orły polskie. Rzeźby w drewnie” Henryka Zięby, biuletynów szkół wyższych (np. „Studenckie Graffiti”) czy prac naukowych i innych, w tym we współpracy z uczelniami wyższymi: Wyższą Szkołą Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa, WSB, ze Związkiem Literatów Polskich czy fundacjami. *** Ponadto: animatorka kulturalna, realizatorka publikacji patronackich i akcji własnych oraz w ramach redagowanej Gazety Autorskiej „IMPRESJee”, aktualnie: Gazety Autorskiej IMPRESJee.pl
⇒⇒⇒ Od 2006 r. – redaktor naczelna, wydawca i realizatorka eksperymentalnie założonej na platformie Blox.pl Gazety Autorskiej „IMPRESJee”www.impresjeee.blox.pl, nr 2190 w Rejestrze Prasy Regionalnej w SO w Poznaniu, obecnie mającej nowy adres i nazwę: Gazeta Autorska IMPRESJee.pl www.impresjee.pl * (scala zasoby Portalu Autorskiego IMPRESJee.pl z zasobami Gazety Autorskiej „IMPRESJee”). ******* Scalanie zasobów 2 mediów jest rezultatem zamknięcia przez Agorę SA w dniu 29 kwietnia 2019 r. platformy Blox.pl, na której redagowała: Gazetę Autorską „IMPRESJee” www.impresjeee.blox.pl (ok. 7,7 mln wizyt Czytelników, na TOP 1000 Blox.pl – 1. miejsce w kategorii: Prasa i Media i 1. miejsce w kategorii: Media); własne witryny artystyczne: poetycką: Poezja, Stefania Pruszyńska (ok. 570 tys. wizyt) i ArtGrafPoeFoto oraz podstrony, witryny specjalne tematyczne.
⇒⇒⇒ II. TWÓRCZOŚĆ LITERACKA-POETYCKA i PLASTYCZNA: POEZJA, ESEJE, AFORYZMY, UTWORY SATYRYCZNE, SATYROPODOBNE I INNE. *** PUBLIKACJE. Wcześniejsze: rozproszone od lat 80 i z 90. Najnowsze z 2021 r.: w Gazecie Autorskiej IMPRESJee.pl, czasopiśmie WO ZLP „Wielkopolski Widnokrąg", „Protokole Kulturalnym” (nr 75/76), książce: „Kalisz stolicą aforyzmu” (2020), ); w polsko-niemieckiej antologii polskiej poezji IV – Anthologie der polnischen Lyrik IV „Jak podanie ręki” – „Wie ein Haendedruck” (wyd.: Wielkopolski Oddział Związku Literatów Polskich i Fundacja Literacka „Jak podanie ręki”, Poznań, 2018); w polsko-francuskiej Antologii poezji współczesnej X „Jak podanie ręki” – „Comme serrer la main” (wyd.: Fundacja Literacka „Jak podanie ręki”, Poznań, 2018), antologii „Po-tyczki aforystów”, III, wyd. Wielkopolski Oddział Związku Literatów Polskich 2018; w polsko-angielskiej Antologii poezji „Jak podanie ręki” − Anhology of contemporatory poetry „Like The Hand of Friendship”; we własnych autorskich portalach artystycznych: Poezja, Stefania Pruszyńska oraz: ArtGrafPoeFoto, Stefania Pruszyńska; własnym autorskim zbiorze poetyckim „Szepty dalekobieżne” (San Francisco 2009); w czasopismach, m.in.: „Welcome to Poznań”, „Merkuriusz Polska”, „Protokół Kulturalny”; prasie internetowej: Gazecie Autorskiej IMPRESJee.pl; w wydawnictwach książkowych innych autorów (np. książce autobiograficznej Miklosza Deki Czurei, Króla Czardasza, wirtuoza skrzypiec).
***PREZENTACJE LITERACKIE. Od 2007 r. na wielu spotkaniach literackich czy festiwalach, w wielu miejscach na wydarzeniach w Poznaniu (m.in. w Domu Bretanii, Domu Romskim, klubie ZAK) i w regionie Wielkopolski (w Muzeum Arkadego Fiedlera w Puszczykówku, na plenerowych imprezach kulturalnych np. w parku przypałacowym w Nieszawie czy w Ludwikowie); za granicą, m.in. na Krecie (2010 r.); w Radiu Emaus (2012); na spotkaniach literackich w Klubie Literackim „Dąbrówka” (2011, 2013 i 2017); w Auli UAM w Poznaniu (20 sierpnia 2017); w Muzeum Etnograficznym w Poznaniu (listopad 2018); podczas II Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej Wielkopolskiego Oddziału Związku Literatów Polskich: (Piła, październik 2018 r.) i na „Aforystykonie”, organizowanych przez Wielkopolski Oddział Związku Literatów Polskich (Kalisz, 30 listopada 2018), na festynie w Dwujęzycznym LO im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Poznaniu (październik 2019); podczas III Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej (październik 2019). ***WYSTAWY I PREZENTACJE PRAC PLASTYCZNYCH: VIII MASTRiN pn. Harmonia w Pałacu Działyńskich w Poznaniu (2011); w Bibliotece Publicznej w Buku (2012), w Auli UAM 20 sierpnia 2017 r., w Wielkopolskim Urz. Woj. (grudzień 2017); w Klubie Literackim „Dąbrówka” (2013, 2017), wcześniej podczas spotkań autorskich m.in. na Krecie – w Rethymno i Adelianos Kampos (2010); ***PUBLIKACJE GRAFIK, RYSUNKÓW. Najnowsze: „Kalisz stolicą aforyzmu” (2020). Najstarsze: Rysunki satyryczne w Dzienniku Wielkopolan „Dzisiaj” (1990 - 1991); grafiki w autorskim zbiorze swoich wierszy „Szepty dalekobieżne”; na okładkach książek (Lednickiej Wiosny Poetyckiej: „Żeby marzyć”, „W Gaju Poezji. Lednicka Wiosna Poetycka 1997 – 2015” w oprac. prof. Jana Grada – w ramach współpracy ze Związkiem Literatów Polskich; w prasie drukowanej (np. „Welcome to Poznań”) i Gazecie Autorskiej IMPRESJee.pl oraz we własnych artystycznych witrynach autorskich: ArtGrafPoeFoto i Poezja, Stefania Pruszyńska. ⇒⇒⇒NAGRODY, CERTYFIKATY. Nagroda w konkursie na felieton „Arkusza” – miesięcznika kulturalnego, wyd. przez Oficynę Wydawniczą „Głos Wielkopolski” (1996 r.); Dziennikarskie Koziołki 2017 w kategorii: Redakcja, przyznane przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej (wręczone 9 maja 2017 r. na gali w Wydziale NP i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza).
Certyfikaty: US WEST Polska – specjalistka ds. konsultacji * Z ekonomii społecznej – BO Doradztwa i Edukacji pod egidą Europejskiego Funduszu Społecznego *** NAUKA. Wiedzę akademicką zdobywała w Uniwersytecie Adama Mickiewicza i Akademii Ekonomicznej ***POGLĄDY. Jest zwolenniczką rozwoju dialogu kultur.
