W samotni św. Rafała, w klasztorze Karmelitów Bosych na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu, gdzie mieści się Centrum Duchowości Karmelitańskiej z Piwnicą duchową, w której odbywają się liczne spotkania z artystami i twórcami różnych dziedzin, gościł niedawno Grzegorz Królikiewicz ze swoimi dwoma najnowszymi filmami: „Mit o Szarym” i „Wieczny tułacz”.
Spotkanie z reżyserem, wpisujące się w cykl pokazów filmów i wieczorów z żyjącymi ich twórcami, reżyserami, które są organizowane w Piwnicy duchowej, poprowadziła jak zwykle Wanda Różycka-Zborowska. Ten wieczór, 26 lutego, wniósł obrazy z zawiłościami życia nieznanych, zwłaszcza młodszym pokoleniom, dwóch ciekawych polskich postaci: uwikłanego w dramatyzm wojny i czas powojenny bohaterskiego Antoniego Hedy oraz wygnananego z Polski w 1968 r. wybitnego reżysera Tadeusza Jaworskiego…
Grzegorz Królikiewicz o swoim filmie „Mit o »Szarym«” – […]: wprowadzam państwa w przedziwny świat, w świat bohatera. Antoni Heda – dowódca oddziału AK na kielecczyźnie, nadał sobie pseudonim: Szary. Co za zastanawiający kontrast pomiędzy tym pseudonimem a niezwykłością jego czynów i postaw.
Przez całą okupację niemiecką „Szary” walczył wraz z młodziutkimi partyzantami, broniąc bezbronnej ludności cywilnej. Po wojnie, w sierpniu 1945 roku, zaatakował ubeckie więzienie w Kielcach, rozbił je i wyprowadził na wolność 700 patriotów, torturowanych i maltretowanych… W odwecie za tę akcję „Szary” został skazany na karę śmierci czterema wyrokami i do dziś nie wiadomo dokładnie, jakim cudem ocalił życie.
W 1956 roku, kiedy wypuszczono go na wolność – wolność, o której wiedział, że nie jest wolnością – zaczął gromadzić wokół siebie dawnych podkomendnych, by budować w zniewolonej Polsce przyczółek patriotyzmu, pielęgnując pamięć o bohaterach, prześladowanych i przemilczanych przez komunistyczne władze.
W miarę jak jego ciało gaśnie, przybywa coraz więcej tego, co można by nazwać ujawnianiem energii duchowej, którą ten człowiek siał wokół siebie i pozostawił w spadku.
Z powodu dwukrotnie blokowanej możliwości realizacji, produkcja filmu wydłużyła się do czterech lat. W tym czasie umarło wielu z jego żołnierzy. Resztka tych ludzi stanęła do ostatniego apelu ludzi żywych, przed tą kamerą.
Ich relacje, oprócz faktów, zawierają też te elementy wspomnień, które zaprzeczają ścisłym danym historycznym, ale z uszanowania dla dramatu pamięci ludzkiej, która często błądzi, zostały one zachowane. Ponieważ nie tylko te zdarzenia, w których „Szary” brał udział, są istotne, ale również – szczególna atmosfera wyobraźni społecznej, która nieraz wręcz żąda od swoich bohaterów, by uczestniczyli w czynach nie realnych, ale wyobrażonych przez ludzi. Tak powstaje mit.
Obraz „Wieczny tułacz” – o wybitnym twórcy filmowym Tadeuszu Jaworskim (synopsis). Tadeusz Jaworski, dziś 87-letni mieszkaniec Kanady, był niegdyś jednym z najwybitniejszych polskich twórców filmowych. Ranga twórczości, szczególny dramatyzm przejść wojennych, w końcu wypędzenie z Polski w 1968 roku wskutek zorganizowanej nagonki politycznej – oto kanwa, na której opisuje on swoje życie i twórczość.
Jest Żydem z krwi, Polakiem z kultury, zaparł się swojej świadomości pochodzenia wskutek tragedii Holocaustu. Nabył inną świadomość: polskiego patrioty, dzielącego los z polskimi rodakami na Podolu.
Po II wojnie światowej student Szkoły Filmowej, później reżyser szczególnych nurtów filmów dokumentalnych: dotyczących spraw moralno-społecznych oraz kultury zakotwiczonej w tradycji katolicyzmu. Człowiek, którego talent stał się potrzebny i doceniony po przemianach Października ’56 r.
Środowisko kulturotwórcze, skupione wokół takich ludzi jak prof. Jerzy Bossak oraz Prymas Stefan Wyszyński – widzi w nim wybitnego artystę dokumentującego stan ducha i społecznych struktur w Polsce, dźwigającej się z ruin wojennych. Wspomagają oni i sprzyjają artystycznemu rozwojowi Tadeusza Jaworskiego.
Ale konflikt, który wywołuje tzw. wojna 6-dniowa pomiędzy Izraelem a Egiptem w 1967 r., tworzy zjawisko globalnej konfrontacji sowiecko-amerykańskiej o strukturze i dynamizmie porównywalnym z katastrofą tsunami.
Na tajemny rozkaz płynący z Moskwy, wszyscy, którym można by przypisać sympatię ze zwycięskim Izraelem, muszą zostać publicznie ukarani.
Jaworski zajęty jest sztuką. Jest bezpartyjny. Jest polskim, a nie żydowskim patriotą. Ale polityka, jak smok, dopomina się haraczu. Cios pada na bezbronnego i niewinnego – ale uczciwego i świadomego swej godności człowieka. Gdy wyjeżdża, zmuszony do tego przez władze polityczne, żegnają go czule nieliczni przyjaciele – i co charakterystyczne – wszyscy oni, to goje: Janusz Nasfeter, Witold Lesiewicz, Józef Kuśmierek. Bezpartyjni i partyjni, utalentowani, uczciwi zawodowo filmowcy.
Nasz kraj utracił wtedy człowieka, który przez całe swoje powojenne życie dał się poznać jako moralnie czysty przyjaciel, obrońca krzywdzonych, niepokornych kolegów z filmowego środowiska. Jako filmowiec idący swym osobistym tropem, na którym badał spustoszenia wojny i biedę duchową powojennej narodowej egzystencji, powiązaną z marzeniami o domu, o miłości i zgodzie pomiędzy rodakami.
Ten człowiek, który na obczyźnie nie uległ konformizmowi poprawności politycznej i nie zapomniał o Ojczyźnie – wspomina rozdarcie swojej świadomości, chce być wierny zarówno pochodzeniu, jak i wdzięczny kulturze, którą od dzieciństwa aż po dzisiaj kocha. Ale chce być nade wszystko – ponad tymi różnicami – dobrym człowiekiem.
Grzegorz Królikiewicz. Polski reżyser i scenarzysta filmowy, pedagog; od 1997 r. profesor zwyczajny; autor wielu książek i esejów z zakresu teorii kina. Zdobywał doświadczenie, realizując od 1969 r. filmy dokumentalne i telewizyjny teatr faktu. W 1972 r. zrealizował swój wielokrotnie nagradzany debiut fabularny „Na wylot”. W swoich utworach, wykorzystując różnorodną tematykę, posługuje się szeroką paletą technik i środków wyrazu. Dotyczy to zwłaszcza jego filmów fabularnych i teatru telewizji − utworów o wydarzeniach historycznych i aktualnych, zwracających uwagę na zagadnienia etyczne, reagujące na konflikty zachodzące w przestrzeni społecznej.
W jego dorobku znajduje się: 40 filmów dokumentalnych, 27 widowisk teatru telewizji, 8 filmów fabularnych, 10 książek teoretycznych, 29 skryptów, ponad 60 scenariuszy.
Grzegorz Królikiewicz otrzymał wiele nagród za swoją twórczość. Ponad 40-krotnie w Polsce (m.in. Złote Lwy w Gdyni) i 16-krotnie za granicą (m.in. w Mannheim, Chicago, Panamie, San Remo). Jest wykładowcą Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, gdzie prowadzi zajęcia pt. „Filmowanie aktora”. Prowadził również konwersatorium pt. „Analiza arcydzieł filmu fabularnego”, co zaowocowało wydaniem „Złotej Serii” – analiz kanonu światowej kinematografii fabularnej.
(AZ/pai)
Filmografia (Teatr TV): 1971 – „Cztery wielkie wyprawy do Indii” wg dzienników Krzysztofa Kolumba; 1972 – „Komuna Paryska” wspólnie z Krzysztofem Wojciechowskim, wg dzienników Olivera Prospera Lissagaraya; 1972 „Zawiść” wspólnie z Franciszkiem Trzeciakiem, wg Jurija Oleszy; 1972 – „Słowo o Jakubie Szeli”; 1973 – „O honor”; 1973 − „Tajna historia Mongołów”; 1973 – „Proces Giordano Bruno”; 1976 – „Faust” wg Johanna Wolfganga Goethego. (Nagrody: 1976 – nagroda za najlepszą reżyserię do widowiska „Faust”– V Międzynarodowy Festiwal Teatru TV w Sofii); 1976 – „3 maja” wg Jerzego Mikkego i Jerzego Łojka, opracowanie inscenizacyjne z Andrzejem Kipińskim. (Nagrody: 1976 – Złoty Ekran tygodnika „Ekran”; 1977 – Olsztyn, 1. Festiwal Polskiej Twórczości Telewizyjnej, nagroda specjalna, nagroda przewodniczącego Komitetu ds. RTV I stopnia); 1977 – „Kronika polska Galla Anonima” cz. I i II. (Nagrody: 1978 – Złoty Ekran Tygodnika „Ekran”); 1978 – „Idea i miecz” cz. I, II, III (scenariusz: Bohdan Urbankowski); 1978 – „Wielki powrót” na motywach pamiętnika Hildy von Danvitz; 1979 – „O coś więcej niż przetrwanie” cz. I i II (scenariusz: Bohdan Urbankowski); 1979 – „Zakręt” wg Tadeusza Wieżana; 1991 – „Sąd nad Brzozowskim”; 1996 – „Epitafia polskie”; 1997 – „Próby” wg Michela Montaigne’a; 1998 – „Zdania i uwagi” wg Adama Mickiewicza z udziałem Czesława Niemena i Antoniny Krzysztoń. (Nagrody: 1999 – Niepokalanów, Grand Prix na XIV Międzynarodowym Festiwalu Filmów Katolickich i Multimediów. Nagroda Specjalna OCIC – Międzynarodowej Organizacji Katolickiej Filmu i Audiowizji z Belgii); 1999 – „Anhelli” wg Juliusza Słowackiego; 2000 – „Anatomia sumień” scenariusz z Krystyną Wilczkowską – dotyczy tematu zbrodni katyńskiej. (Nagrody: 2004 – Łódź, II Ogólnopolski Przegląd Katolickich Programów Telewizyjnych i Radiowych 2004 „Znaki Nadziei”, pod honorowym patronatem : JE ks. abp Metropolity Łódzkiego Władysława Ziółka oraz prezesa Telewizji Polskiej S.A. Jana Dworaka – nagroda specjalna dla najlepszego spektaklu); 2000 – „Wieczernik” wg Ernesta Brylla, (także montaż; Grzegorz Królikiewicz również wystąpił w tym spektaklu). (Nagrody: 2002 – Niepokalanów, Międzynarodowy Katolicki Festiwal Filmów i Multimediów, I nagroda w kategorii film fabularny i widowisko tv).
Spektakle teatralne: 1976 – „Zakręt”- sztuka Tadeusza Wieżana, Teatr Powszechny w Łodzi; 1987 – „Idzie słowiański Papież” – spektakl plenerowy na przybycie Jana Pawła II do Łodzi, Lotnisko Lublinek; 1988 – „Maraton” – 200-letni bieg do wolności; 1991 – „13 grudnia – 10-lecie stanu wojennego” z udziałem Czesława Niemena, Teatr Nowy w Łodzi; 1999 – „Rozważania o poprawie Rzeczypospolitej” wg Andrzeja Frycza-Modrzewskiego; 1999 – „Anhelli” wg Juliusza Słowackiego, Teatr Polski w Bielsku-Białej; 2001 – „Zamordowana armia”; 2002 – „Okaż serce”, koncert charytatywny; 2004 – „Montserrat” wg Emmanuela Roblésa, Teatr Nowy w Łodzi; 2004 – „Obrona Sokratesa” wg Platona, Teatr Nowy w Łodzi.
Filmografia (film fabularny, dokument): 1969 – filmy dokumentalne: „Sprawa Lorda Jima”, „Wierność”, „Mężczyźni”; 1970 – filmy dokumentalne: „Pamiętamy Lenina”, „Szef”; 1971 – filmy dokumentalne: „Bracia”, „Piosenka”, „List Mordercy”; 1972 – film fabularny: „Na wylot”, Złoty Ekran – redakcja tygodnika „Ekran”; SAMOWAR – Dyskusyjne Kluby Filmowe; Złote Grono – Lubuskie Lato Filmowe w Łagowie; Brązowy Lajkonik – Ogólnopolski Festiwal Filmów Krótkometrażowych w Krakowie; nagroda FIPRESCI – Międzynarodowy Festiwal Filmowy Mannheim-Heidelberg; nagroda Josefa von Sternberga; Złota Kamera – magazyn FILM; 1974 – filmy dokumentalne: „Łapa, albo paradoks o aktorze”, „Nie płacz”; 1974 – film fabularny: „Wieczne pretensje”, nagroda dziennikarzy i nagroda za zdjęcia – Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Gdańsk-Gdynia; 1977 – film fabularny: „Tańczący Jastrząb”, nagroda specjalna – Międzynarodowy Festiwal Filmów Autorskich w San Remo; nagroda główna jury – Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Gdańsk-Gdynia; film dokumentalny: „Esej o ciałach i duszach”; 1980 – film fabularny: „Klejnot wolnego sumienia”, nagroda Panama Viejo, nagroda za reżyserię, nagroda za zdjęcia oraz Wielka Nagroda Przyjaźni – Międzynarodowy Festiwal Filmów w Panamie; wyróżnienie jury – KSF ‘Młodzi i Film’ w Koszalinie; 1982 – film dokumentalny: „Pergamin Konfederacji Warszawskiej 1573”, nagroda Ogólnopolskiego Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie; 1983 – film fabularny: „Fort 13”; 1984 – film fabularny: „Zabicie ciotki”, wyróżnienie jury – KSF ‘Młodzi i Film’ w Koszalinie; 1987 – film dokumentalny: „Człowiek środka”; 1988 – filmy dokumentalne: „Wiesz jak jest”; „Prekursor”, nagroda Szefa Kinematografii; nagroda Muzeum Kinematografii w Łodzi, nagroda specjalna – X Festiwal Filmów Społeczno-Politycznych w Łodzi; nagroda Ogólnopolskiego Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie; „Licz”, „Rapsod”, nagroda specjalna jury – Ogólnopolski Przegląd Filmów o Miejscach Pamięci Narodowej w Warszawie; 1989 – filmy dokumentalne: „Tańcz”, „Idź”, nagroda Fundacji Kultury Polskiej i Brązowy Lajkonik – Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych w Krakowie; 1990 – film dokumentalny: „Niezależny”; 1991 – filmy dokumentalne: „Człowiek ze studni”, nagroda Międzynarodowego Festiwalu Filmów w Monte Catini, „Nowy początek”, „Wolna elekcja”, „Słuchaj narodu”; 1992 – filmy dokumentalne: „Nasz rozłam”, „Scytowie”, Certificate of Merit Award za dramatyzację utworu A. Błoka – Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Chicago; nagroda Międzynarodowego Festiwalu Filmowego Troyes; nagroda 24 Międzynarodowego Festiwalu Filmów Dokumentalnych w Nyon; 1993 – film fabularny: „Przypadek Pekosińskiego”, nagroda entuzjastów kina Samowar – Świebodzin; nagroda specjalna – Międzynarodowy Festiwal Filmów Fabularnych w Karlovych Varach; Srebrne Grono – Lubuskie Lato Filmowe w Łagowie; Złote Lwy – XVIII Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku; film dokumentalny: „Janusz Nasfeter – portret artysty z czasów starości”; 1995 – film fabularny: „Drzewa”, nagroda specjalna – IV Ogólnopolski Festiwal Filmów Ekologicznych; 1996 – filmy dokumentalne:.„Piękne lata niewoli”, „Bardziej niż siebie samego”; 1998 – filmy dokumentalne: „Próby do PRÓB”, „Michel Montaigne – francuski humanista i jego ‘Próby’”, „Jak najmniej światła”, „Teatr sytuacji ostatecznej”; 1999 – film dokumentalny: „Po całym ciele”, Brązowy Lajkonik – Ogólnopolski Festiwal Filmów Dokumentalnych i Krótkometrażowych w Krakowie; 2000 – film dokumentalny: „Pierwsza, druga i ta trzecia Workuta”; 2001 – film dokumentalny: „Niewinne kamery”; 2002 – film dokumentalny: „A potem nazwali go bandytą”; 2004 – spektakle teatralne: „Montserrat”, „Obrona Sokratesa”; 2007 – film dokumentalny inscenizowany: „Bardzo krótki strajk”; 2010 – film dokumentalny inscenizowany: ”Kern”; 2012 – film dokumentalne: „Wieczny tułacz”, „Mit o >>Szarym<<… OSP
Grzegorz Królikiewicz − filmografia na podstawie opracowania Studia Filmowego „N” sp. z o.o., wybrane materiały: Org.
