Dlaczego jedne zdjęcia uznajemy za ładne, a inne – nie? Skąd biorą się normy estetyczne? Po odpowiedzi krytycy sięgają najchętniej do współczesnych źródeł zagranicznych, podczas gdy trafne wskazówki można znaleźć u Jana Sunderlanda, zapomnianego polskiego fotografika, krytyka i teoretyka sztuki – przekonuje laureat Diamentowego Grantu, Daniel Brzeszcz z Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Zdaniem naukowca, krytycy sztuki nierzadko oceniają dzieła subiektywnie, nie zastanawiając się, co warunkuje ich sądy.
„Sunderland zachęcał, by przyglądać się nie tylko obrazowi, który się analizuje, lecz także sobie samemu, analizującemu obraz, »filtrującemu« go” – mówi Daniel Brzeszcz.
W ocenie Brzeszcza w nauce nadal zwraca się mało uwagi na fakt, że powstające teorie są ściśle związane z postaciami, które je tworzą. Dlatego przyjrzał się losom rodziny Jana Sunderlanda. Miał być to klucz do poznania podwalin jego koncepcji estetycznej.
Tropiąc przodków Sunderlanda, badacz dokonał kilku ważnych odkryć. Kwerenda nad dziejami rodziny krytyka zawiodła młodego badacza w najróżniejsze miejsca – od archiwów w Radomiu czy Siedlcach, przez cmentarze, do Muzeum Masonerii w Londynie.
Chociaż historię Sunderlandów prześledzono już w kontekście słynnych spowinowaconych i spokrewnionych, np. Bolesława Leśmiana czy Jana Brzechwy, badacz natrafił na wiele dokumentów, jak przekonuje, jako pierwszy.
„Często czułem się przy tym raczej jak detektyw czy śledczy niż naukowiec. Ostatecznie udowodniłem na przykład, że Sunderlandów z północnej Anglii sprowadził do Polski pod zaborami w początkach XIX wieku Stanisław Staszic. Początkowo byli fabrykantami – liczono, że przyczynią się do rozkwitu przemysłu na naszych ziemiach” – opowiada Brzeszcz.
Ojciec Jana Sunderlanda był jednym z najwybitniejszych polskich adwokatów przełomu XIX/XX wieku. Zdaniem młodego naukowca, fakt ten odcisnął piętno na synu. Jak Stanisław Sunderland bronił swoich klientów, odnosząc się do „szerokiego tła cywilizacyjnego”, tak jego syn – Jan Sunderland szukał uzasadnień swojej koncepcji estetycznej w osnowie społeczno-kulturowej, zastanawiając się na przykład, jak wykształca się nasze spojrzenie na sztukę. Przejął on po nim także niechęć do żargonu i towarzyszące jej przekonanie, że najtrudniejszą nawet kwestię można ująć w prostych słowach.
Jego teoria estetyczna oparła się o psychologiczną koncepcję prawa autorstwa prawnika Leona Petrażyckiego, z którą Sunderland zapoznał się, studiując w Rosji.
„Petrażycki jako pierwszy wyraźnie powiedział coś, z czym nikt już dziś nie polemizuje: że prawo to nie tylko przepisy, lecz także wywoływane przez nie stany psychologiczne, przekazywane w drodze socjalizacji. Ambicją Sunderlanda było zaszczepienie tej myśli na gruncie estetyki” – opowiada Brzeszcz.
Badacz przytacza główne myśli Jana Sunderlanda: „W cudzych wypowiedziach i tezach dziwił mnie ogromny subiektywizm, a zarazem apodyktyczność, nietolerancyjność, no i najczęściej – brak argumentacji, podciąganie indywidualnych przypadków pod etykietki, związane a priori z pochwałą lub naganą takiego czy owego nastawienia artystycznego, kierunku, wizji – mówił. – Próbowałem uświadomić sobie, dlaczego coś mi się podoba lub nie podoba, szukałem obiektywnych przyczyn”.
Brzeszcz zwraca uwagę, że Sunderland nie wymyślił recepty na idealne zdjęcie. Uczył tylko, jak wykorzystać wiedzę o ludzkim postrzeganiu, by zdobyć uznanie publiczności. Kazał uzgadniać mechaniczne widzenie aparatu (który rejestruje wszystko) z psychologicznym widzeniem jednostki (która zawsze dokonuje selekcji bodźców) i komponować obraz tak, jak komponuje się utwór muzyczny. Ale udzielając rozmaitych rad, jedną stawiał ponad wszystkie: nie ulegać szablonom.
„Gdy wciąż powtarza się, że kultura współczesna z tekstowej zmienia się w obrazkową, z tym większą siłą warto przypominać teorie takie jak ta Sunderlanda. Wprawdzie niektóre z jego myśli zdążyły się zestarzeć, ale inne, wciąż aktualne, nabrały tylko patyny, wyszlachetniały. I chociaż na uniwersytecie raczej się o nich nie mówi, wciąż pamiętają o nich fotografowie. Kilka miesięcy temu, jadąc tramwajem, spotkałem dziewczynę z aparatem, wertującą jeden z podręczników fotografii Sunderlanda” – kończy Brzeszcz.
Jan Sunderland (1891-1979) – jeden z pierwszych polskich krytyków, historyków i teoretyków fotografii. Członek-założyciel Związku Polskich Artystów Fotografików. Autor podręczników o fotografii. Jako artysta specjalizował się w fotografii pejzażowej.
PAP – Nauka w Polsce
szz/ mrt/
Źródło: Serwis Nauka w Polsce – www.naukawpolsce.pap.pl
Fot. 1-3: Anatomia duszy, Stefania Pruszyńska
— Stefania Pruszyńska
(Stefania Pruszyńska oficjalnie: Stefania Golenia) – eseistka, poetka, redaktor-dziennikarka. Redaktor naczelna, wydawca, autorka i wszechstronna realizatorka Gazety Autorskiej IMPRESJee.pl (od 2006 r.)
Autorka publikacji różnych gatunków (eseje, recenzje, felietony, reportaże, wywiady, fotoreportaże), utworów literackich (poetyckich i prozy poetyckiej, opowiadań, utworów satyrycznych, grotesek, aforyzmów) oraz artystycznych sztuki plastycznej.
Zazwyczaj wykracza poza gatunkowe schematy. Krytycznoliterackie żywioły z upodobaniem uprawia w eseistycznej narracji. Wypowiada się hojnie w swojej twórczości artystycznej literackiej, a w plastycznej mowę swojej wyobraźni, intuicji, myśli i emocji uwalnia w obrazach o indywidualnym, rozpoznawalnym stylu, z autonomiczną, lecz zarazem wieloznaczną symboliką i metaforą.
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒PUBLIKACJE RÓŻNOGATUNKOWE (co najmniej 2 tys.): publicystyka, eseje, felietony, wywiady, recenzje, reportaże, fotoreportaże, utwory artystyczne: literackie i sztuki plastycznej – zarówno w Gazecie IMPRESJee.pl (od 2006 r.), własnych autorskich witrynach artystycznych (Poezja, Stefania Pruszyńska, ArtGrafPoeFoto, Stefania Pruszyńska w latach: 2007-2019), własnym zbiorze poezji „Szepty dalekobieżne” (San Francisco ), jak i w wielu czasopismach ogólnopolskich i regionalnych (również w cyklicznych wydawnictwach: rocznikach) – kulturalnych, literackich, muzycznych, książkach innych autorów, antologiach poetyckich (np. Lednickiej Wiosny Poetyckiej), antologiach poezji współczesnej i antologiach poetyckich dwujęzycznych (np. w latach 2017-2023: Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej, wyd. WO ZLP i Fundacja Literacka „Jak podanie ręki”), charytatywnych i tematycznych. NAJNOWSZE PUBLIKACJE (oprócz zamieszczanych na bieżąco w Gazecie Autorskiej IMPRESJee.pl) w: kwartalniku literackim „Protokół Kulturalny” (nr 84/2023), antologii poświęconej pamięci Poznańskiego Czerwca 1956 (wyd. Posnania, Poznań, czerwiec 2023) oraz antologii VII Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej „Jesienny dotyk poezji” (wyd. WO ZLP i Fundacja Literacka „Jak podanie ręki”, Poznań, październik 2023). Także publikowała i publikuje w witrynach macierzystych środowisk dziennikarskich i literackich.
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒PREZENTACJE UTWORÓW ARTYSTYCZNYCH. ⇒⇒⇒⇒Poetyckie na: spotkaniach autorskich, festiwalach kulturalnych, jako gość poetycki koncertów, specjalnych spotkań okolicznościowych i różnych społeczności, zaprzyjaźnionych twórców, wieczorach Klubu Literackiego, w kolejnych edycjach Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej WO ZLP oraz kaliskich „Aforystykonów” WO ZLP (w Poznaniu m.in.: w klubie ZAK, PoemaCafe, Pałacu Działyńskich, Domu Romskim, Domu Bretanii, siedzibie PO ZLP na os. Powstańców Warszawy w 2015 r., na Wydziale Dziennikarstwa UAM w kampusie na Morasku, Auli UAM w 2017 r., Collegium Minus UAM, siedzibie KL „Dabrówka” na Piątkowie, w Dwujęzycznym Liceum im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego; poza Poznaniem – w: Kaliszu, Nieszawie, Ludwikowie, Międzyzdrojach, a poza Polską – na greckiej Krecie w Rethymno i Adelianos Kampos w 2010 r).
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ Z 34-letnim doświadczeniem zawodowym z pracy dziennikarskiej i redaktorskiej, a także artystycznej w redakcjach i wydawnictwach (od 1989). Etatowo: w niezależnym Dzienniku Wielkopolan „Dzisiaj” (1989 – 1991), własnej Agencji „Promotion” (1993), amerykańsko-polskim wydawnictwie US West Polska (1993 – 1996), „Gazecie Targowej”, tygodniku „Wprost” (1996 – 2000).
⇒⇒⇒⇒⇒ Od 2006 r. redaktor naczelna, niezależna wydawczyni, redaktor-autorka i wszechstronna realizatorka Gazety Autorskiej IMPRESJee, obecnie pod nazwą IMPRESJee.pl, o profilu kulturalnym.
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ Z DOŚWIADCZENIEM WIELOASPEKTOWEJ WSPÓŁPRACY (dziennikarskiej, autorskiej artystycznej, redaktorskiej) z wieloma czasopismami, w tym polonijnymi (w latach 1992-2010: dwutygodnik – „Kurier” Hamburg, „Dziennik Polski”, „Tydzień Polski” – Londyn) oraz licznymi ogólnopolskimi i regionalnymi czasopismami kulturalnymi, literackimi (od wielu lat z „Protokołem Kulturalnym”) oraz wydawnictwami-wydawcami książek literackich i antologii poezji.
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ TAKŻE REDAKTOR PROWADZĄCA I REDAKTOR-KOREKTOR (z wieloletnim doświadczeniem): czasopism (miesięczników i tygodników), monografii, albumów artystycznych i historycznych, książek poetyckich i prozy, biograficznych, antologii poetyckich, wademeków w kilku językach europejskich, biuletynów i prac naukowych i in.
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ NAGRODY: w ogólnopolskim konkursie Miesięcznika Kulturalnego „Arkusz” Poznań-Warszawa-Kraków-Wrocław, wydawanego przez Oficynę Wydawniczą „Głos Wielkopolski” (1996), oraz laur „Dziennikarskie Koziołki 2017” w Ogólnopolskim Konkursie Stowarzyszenia Dziennikarzy RP – dla swojej redakcji IMPRESJee.pl za wieloaspektowe realizacje.
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ NAUKA: Wiedzę akademicką zdobywała w Uniwersytecie im. A. Mickiewicza (UAM) oraz Akademii Ekonomicznej w Poznaniu (AE).
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ UPODOBANIA, POGLĄDY: Ideowiec - miłośniczka natury, harmonii, sztuk wszelakich, od wczesnej młodości zwolenniczka idei dialogu kultur i jej rozwoju.
