Grafika: Cenzorio Peerel Status X, Stefania Pruszyńska
Nowatorskie badania nad cenzurą tekstów literackich okresu PRL prowadzi Anna Wiśniewska-Grabarczyk z Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Łódzkiego. Badaczka jako pierwsza opracowuje tajne biuletyny Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk z lat 1945–1956.
Według niej tajne biuletyny były swoistym (krypto)poradnikiem, instruktażem kierowanym do pracowników Urzędu Kontroli. Zawierały m.in. tajne recenzje cenzorskie polskich tekstów literackich. Dotąd nie ukazało się w Polsce całościowe ich opracowanie.
Wiśniewska-Grabarczyk przyznaje, że jej celem jest ujawnienie skali deformacji, jakie w kulturze polskiej poczynił aparat prewencji i represji w pierwszej powojennej dekadzie. Wkrótce ma się też ukazać jej książka „»Czytelnik« ocenzurowany. Literatura w kryptotekstach (recenzjach cenzorskich okresu stalinizmu)”.
Badaczka przypomina, że w okresie PRL wszystkie teksty kultury, które miały zostać dopuszczone do oficjalnego obiegu, musiały zostać oceniane przez cenzorów powołanych przez państwo, pracujących w Głównym Urzędzie Kontroli Prasy Publikacji i Widowisk oraz w jego oddziałach terenowych.
„Efektem pracy funkcjonariuszy urzędu cenzury były m.in. sporządzane przez nich tajne recenzje cenzorskie, które nazwałam kryptotekstami. Nie były one dostępne dla społeczeństwa, ponieważ miały charakter poufny” – opowiada Anna Wiśniewska–Grabarczyk.
Do tej pory przedmiotem analiz literaturoznawców zajmujących się aparatem prewencji i represji były głównie recenzje cenzorskie tekstów literackich. Biuletyny pojawiały się rzadko.
Jak zaznaczyła, materiał zawarty w biuletynach Urzędu Cenzury jest bardzo różnorodny, obejmuje nie tylko recenzje cenzorskie, lecz także listy pisane przez jego pracowników, które przyjmowały niekiedy kształt wypowiedzi felietonowej czy osobistego wyznania. Zdarzały się także przypadki własnej twórczości literackiej. Dominowała twórczość satyryczna, a niektóre z propozycji były wystawiane na scenie GUKPPiW.
Zdaniem Wiśniewskiej-Grabarczyk, szczegółowa analiza tekstów pozwoli na odtworzenie konkretnych zabiegów cenzorskich wobec konkretnych autorów i tekstów. „To pozwoli stworzyć alternatywną historię powojennej polskiej literatury – jako historii zmagań wolnej intencji twórczej pisarza z opresywnością totalitarnego systemu” – podkreśla.
Wiśniewska-Grabarczyk bada m.in., na co cenzorzy zwracali uwagę i na jakiej podstawie podejmowali decyzje, co można dopuścić do druku, a co nie. Sprawdza, co znajdowało się w biuletynach poufnych i jakie konkretne zalecenia dotyczące wstrzymania publikacji otrzymywali cenzorzy.
Jej zdaniem badania pozwolą także na ustalenie, jakie teksty znanych pisarzy znajdują się dotąd na półkach i nigdy nie ujrzały światła dziennego. Możliwe będzie też odtworzenie sylwetki wzorcowego funkcjonariusza urzędu cenzury.
Badaczka przyznaje, że pomysł na badania był wynikiem jej wieloletnich zainteresowań szeroko pojętą problematyką wolności słowa. „Kiedy współczesny badacz sięga, 25 lat po zniesieniu cenzury, do dokumentów wyprodukowanych 65 lat temu przez urząd kontroli słowa, uświadamia sobie zarówno groteskowość zjawiska, jak i jego grozę” – dodaje.
Groteskowość, bo często trafiają się recenzje naiwnie propagandowe, ujawniające ignorancję lub złą wolę, a niekiedy obsesję cenzora. Grozę – bo uświadamia rozmiar spustoszenia, jakiego w polskiej literaturze powojennej dokonała cenzura.
„Jej skutki odczuwamy nadal niemal na co dzień, wchodząc do biblioteki, w której na regałach stoją książki z lat 1944–1990. Grozę tym większą, że utajnioną, bowiem biorąc do ręki takie dzieło nie wiemy, czy zostało ono wydane w formie, jaką nadał jej pierwotnie autor” – zaznaczyła Wiśniewska–Grabarczyk.
Badania prowadzone są dzięki grantowi z programu Preludium Narodowego Centrum Nauki.
Anna Wiśniewska-Grabarczyk, doktorantka w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Łódzkiego, powołała Interdyscyplinarne Doktoranckie Koła Badań nad Wolnością Słowa. Problematykę funkcjonowania aparatu cenzury podjęła już w swojej pracy magisterskiej w 2015 r.
Rozprawa „»Czytelnik« ocenzurowany. Literatura w paratekstach — recenzjach cenzorskich okresu stalinizmu” została wielokrotnie nagrodzona przez naukowców i publicystów. Otrzymała m.in. Nagrodę Tygodnika „Polityka” za najlepszą pracę magisterską o historii PRL-u i wyróżnienie IPN za Najlepszy Debiut Historyczny Roku.
Kamil Szubański
szu/ zan/
Źródło: Serwis Nauka w Polsce – www.naukawpolsce.pap.pl PAP – Nauka w Polsce
Grafika: Cenzorio Peerel Status X, Stefania Pruszyńska
Ilustracja własna redakcji Portalu Autorskiego IMPRESJee.pl
— Stefania Pruszyńska
(Stefania Pruszyńska oficjalnie: Stefania Golenia) – eseistka, poetka, redaktor-dziennikarka. Redaktor naczelna, wydawca, autorka i wszechstronna realizatorka Gazety Autorskiej IMPRESJee.pl (od 2006 r.)
Autorka publikacji różnych gatunków (eseje, recenzje, felietony, reportaże, wywiady, fotoreportaże), utworów literackich (poetyckich i prozy poetyckiej, opowiadań, utworów satyrycznych, grotesek, aforyzmów) oraz artystycznych sztuki plastycznej.
Zazwyczaj wykracza poza gatunkowe schematy. Krytycznoliterackie żywioły z upodobaniem uprawia w eseistycznej narracji. Wypowiada się hojnie w swojej twórczości artystycznej literackiej, a w plastycznej mowę swojej wyobraźni, intuicji, myśli i emocji uwalnia w obrazach o indywidualnym, rozpoznawalnym stylu, z autonomiczną, lecz zarazem wieloznaczną symboliką i metaforą.
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒PUBLIKACJE RÓŻNOGATUNKOWE (co najmniej 2 tys.): publicystyka, eseje, felietony, wywiady, recenzje, reportaże, fotoreportaże, utwory artystyczne: literackie i sztuki plastycznej – zarówno w Gazecie IMPRESJee.pl (od 2006 r.), własnych autorskich witrynach artystycznych (Poezja, Stefania Pruszyńska, ArtGrafPoeFoto, Stefania Pruszyńska w latach: 2007-2019), własnym zbiorze poezji „Szepty dalekobieżne” (San Francisco ), jak i w wielu czasopismach ogólnopolskich i regionalnych (również w cyklicznych wydawnictwach: rocznikach) – kulturalnych, literackich, muzycznych, książkach innych autorów, antologiach poetyckich (np. Lednickiej Wiosny Poetyckiej), antologiach poezji współczesnej i antologiach poetyckich dwujęzycznych (np. w latach 2017-2023: Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej, wyd. WO ZLP i Fundacja Literacka „Jak podanie ręki”), charytatywnych i tematycznych. NAJNOWSZE PUBLIKACJE (oprócz zamieszczanych na bieżąco w Gazecie Autorskiej IMPRESJee.pl) w: kwartalniku literackim „Protokół Kulturalny” (nr 84/2023), antologii poświęconej pamięci Poznańskiego Czerwca 1956 (wyd. Posnania, Poznań, czerwiec 2023) oraz antologii VII Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej „Jesienny dotyk poezji” (wyd. WO ZLP i Fundacja Literacka „Jak podanie ręki”, Poznań, październik 2023). Także publikowała i publikuje w witrynach macierzystych środowisk dziennikarskich i literackich.
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒PREZENTACJE UTWORÓW ARTYSTYCZNYCH. ⇒⇒⇒⇒Poetyckie na: spotkaniach autorskich, festiwalach kulturalnych, jako gość poetycki koncertów, specjalnych spotkań okolicznościowych i różnych społeczności, zaprzyjaźnionych twórców, wieczorach Klubu Literackiego, w kolejnych edycjach Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej WO ZLP oraz kaliskich „Aforystykonów” WO ZLP (w Poznaniu m.in.: w klubie ZAK, PoemaCafe, Pałacu Działyńskich, Domu Romskim, Domu Bretanii, siedzibie PO ZLP na os. Powstańców Warszawy w 2015 r., na Wydziale Dziennikarstwa UAM w kampusie na Morasku, Auli UAM w 2017 r., Collegium Minus UAM, siedzibie KL „Dabrówka” na Piątkowie, w Dwujęzycznym Liceum im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego; poza Poznaniem – w: Kaliszu, Nieszawie, Ludwikowie, Międzyzdrojach, a poza Polską – na greckiej Krecie w Rethymno i Adelianos Kampos w 2010 r).
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ Z 35-letnim doświadczeniem zawodowym z pracy dziennikarskiej i redaktorskiej, a także artystycznej w redakcjach i wydawnictwach (od 1989). Etatowo: w niezależnym Dzienniku Wielkopolan „Dzisiaj” (1989 – 1991), własnej Agencji „Promotion” (1993), amerykańsko-polskim wydawnictwie US West Polska (1993 – 1996), „Gazecie Targowej”, tygodniku „Wprost” (1996 – 2000).
⇒⇒⇒⇒⇒ Od 2006 r. redaktor naczelna, niezależna wydawczyni, redaktor-autorka i wszechstronna realizatorka Gazety Autorskiej IMPRESJee, obecnie pod nazwą IMPRESJee.pl, o profilu kulturalnym.
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ Z DOŚWIADCZENIEM WIELOASPEKTOWEJ WSPÓŁPRACY (dziennikarskiej, autorskiej artystycznej, redaktorskiej) z wieloma czasopismami, w tym polonijnymi (w latach 1992-2010: dwutygodnik – „Kurier” Hamburg, „Dziennik Polski”, „Tydzień Polski” – Londyn) oraz licznymi ogólnopolskimi i regionalnymi czasopismami kulturalnymi, literackimi (od wielu lat z „Protokołem Kulturalnym”) oraz wydawnictwami-wydawcami książek literackich i antologii poezji.
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ TAKŻE REDAKTOR PROWADZĄCA I REDAKTOR-KOREKTOR (z wieloletnim doświadczeniem): czasopism (miesięczników i tygodników), monografii, albumów artystycznych i historycznych, książek poetyckich i prozy, biograficznych, antologii poetyckich, wademeków w kilku językach europejskich, biuletynów i prac naukowych i in.
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ NAGRODY: w ogólnopolskim konkursie Miesięcznika Kulturalnego „Arkusz” Poznań-Warszawa-Kraków-Wrocław, wydawanego przez Oficynę Wydawniczą „Głos Wielkopolski” (1996), oraz laur „Dziennikarskie Koziołki 2017” w Ogólnopolskim Konkursie Stowarzyszenia Dziennikarzy RP – dla swojej redakcji IMPRESJee.pl za wieloaspektowe realizacje.
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ NAUKA: Wiedzę akademicką zdobywała w Uniwersytecie im. A. Mickiewicza (UAM) oraz Akademii Ekonomicznej w Poznaniu (AE).
⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ UPODOBANIA, POGLĄDY: Ideowiec - miłośniczka natury, harmonii, sztuk wszelakich, od wczesnej młodości zwolenniczka idei dialogu kultur i jej rozwoju.
