Wojenne losy obiektów nie są znane – mówił profesor prof. Piotr Gliński, wiceprezes Rady Ministrów, minister kultury i dziedzictwa narodowego, który stwierdził: „Możemy się tylko domyślać, jak to się stało, że one znalazły się w Zbiorach Sztuki w Dreźnie” i ocenił: „Te dzieła świadczą o estetyce, wyczuciu proporcji, o multikulturowości, która już wtedy istniała. Te wyraźne wschodnie akcenty wskazują na to, że styl ówczesnej sztuki wzorował się także na treściach spoza Europy”. Prof. Gliński przypomniał także, że do tej pory udało się zidentyfikować blisko 63 tys. obiektów zaginionych z polskich muzeów. „Zostały zidentyfikowane i dzięki temu można je odnajdywać – na aukcjach czy poprzez monitorowanie Internetu”.
Stanislaw Tillich, przewodniczący Bundesratu w Niemczech, premier Wolnego Kraju Saksonii, wczoraj przekazał zabytkowe meble wiceprezesowi Rady Ministrów, ministrowi kultury i dziedzictwa narodowego prof. dr. hab. Piotrowi Glińskiemu podczas specjalnej uroczystości.
Zasługę w odnalezieniu tych zabytków mają Państwowe Zbiory Sztuki w Dreźnie (Staatlichen Kunstsammlungen Dresden), które zainicjowały projekt badawczy „Daphne”, skupiony na zagadnieniach proweniencji i inwentaryzacji eksponatów.
„Podczas takiej inwentaryzacji muzealnicy drezdeńscy odnaleźli te dzieła sztuki, zidentyfikowali je jako wilanowskie, zwrócili się do nas. Dzięki decyzji rządu saksońskiego, pracy muzealników i współpracy z naszą stroną (…) udało się doprowadzić do tego sukcesu. To przykład dobrej współpracy cywilizowanych instytucji cywilizowanych krajów, które do tych spraw podchodzą z wyczuciem i odpowiednią starannością” – zaznaczył prof. Gliński.
O zwrocie dzieł zdecydował rząd Saksonii. W ramach projektu „Daphne” naukowcy z drezdeńskich muzeów ustalili, że na dwóch wysokiej klasy artystycznej meblach z XVIII wieku: damskim biurku i kabinecie, znajdowały się pozostałości oznakowań świadczących o pochodzeniu mebli z historycznej kolekcji Muzeum w Wilanowie.
Pod koniec 2014 r. przedstawiciele Państwowych Zbiorów Sztuki w Dreźnie nawiązali kontakt z Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie celem zweryfikowania pochodzenia obu zabytków. Analiza materiałów historycznych potwierdziła, że obydwa zabytki są tymi samymi obiektami, które figurują na liście zabytków utraconych w wyniku II wojny światowej prowadzonej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w formie elektronicznej bazy danych.
Wobec takich ustaleń Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego podjęło starania w celu odzyskania obu zabytków i sprowadzenia ich do Polski. Działania prowadził Wydział Strat Wojennych w Departamencie Dziedzictwa Kulturowego MKiDN, odpowiedzialny za restytucję dóbr kultury utraconych przez Polskę wskutek II wojny światowej.
Strona niemiecka wyraziła gotowość zwrotu, a w listopadzie ub. roku rząd Saksonii zdecydował o przekazaniu obu zabytków władzom polskim. Odzyskane zabytki zostały przekazane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego do miejsca ich historycznego pochodzenia, czyli Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Damskie biurko i kabinet. Obydwa meble reprezentują rozpowszechnioną w Europie XVIII wieku modę na sztukę Dalekiego Wschodu.
Pierwszy z odzyskanych mebli to francuskie damskie biurko rokokowe z opuszczanym pulpitem wykonane ok. 1745 r. w Paryżu przez wybitnego ebenistę, Jacquesa Dubois (ok. 1693-1763). Mistrzostwo uzyskał w 1742 r. i zasłynął meblami zdobionymi markieterią, dalekowschodnią lub europejską laką i finezyjnymi okuciami z brązu złoconego o motywach rokokowych. Jego dzieła zdobią najsłynniejsze kolekcje. Opisywane biurko ma sygnaturę mistrza wybitą na krawędzi ścianki bocznej I.DUBOIS i znak kontroli cechu francuskich mistrzów meblarstwa – ebenistów JME, poświadczający najwyższą klasę wyrobu. Zewnętrzne powierzchnie z czarnej laki są tłem dla wschodnich pejzaży malowanych złotem i czerwienią, naśladujących sztukę chińską. Wnętrze z szufladami i maskowaną kasetką pokryte jest czerwonym lakierem. Uchwyty szuflad, listewki w kształcie ukwieconych gałązek wzmacniające krawędzie mebla wykonane zostały ze złoconego brązu.
Drugi mebel to utrzymany w stylu chińskim kabinet z początku XVIII w. zamykany dwuskrzydłowymi drzwiczkami kryjącymi wnętrze z piętnastoma szufladkami. Jego powierzchnia pokryta została europejską czarną laką z malowanymi na białym tle barwnymi dalekowschodnimi pejzażami. Misternie dekorowane cyzelowanym ornamentem wstęgowym złocone okucia zamka i narożników, zawiasy i antabki szuflad wskazują na francuskie pochodzenie mebla.
W przeciwieństwie do biurka, które wymaga natychmiastowej interwencji konserwatorskiej, kabinet poddawany był w 1993 roku renowacji i częściowej rekonstrukcji. Zapewne podczas wojny zaginął cokół mebla malowany analogicznie do szafki. Jego stan zachowania jest dobry, wymaga tylko niewielkich interwencji.
Obydwa meble będą poddane badaniom i wstępnym zabiegom zabezpieczającym. Po przeprowadzeniu konserwacji zostaną udostępnione publiczności.
Działania restytucyjne MKiDN. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego od 1992 roku gromadzi dane na temat dóbr kultury utraconych na skutek II wojny światowej z terenów Polski oraz podejmuje działania mające na celu ich odzyskanie. Prowadzony przez MKiDN jedyny ogólnopolski rejestr ruchomych dóbr kultury zawiera blisko 63 tys. pozycji i jest dostępny on-line: www.dzielautracone.gov.pl.
Do dziś, dzięki staraniom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz dokumentacji zgromadzonej w resorcie, do kraju powróciło kilkadziesiąt cennych obiektów, w tym m.in.: „Popiersie Diany” Antoine’a Hudona, obraz Francesco Guardiego „Schody pałacowe”, „Żydówka z pomarańczami” Aleksandra Gierymskiego, obrazy Juliana Fałata „Przed Polowaniem w Rytwianach” i „Naganka na polowaniu w Nieświeżu”, „Murzynka” Anny Bilińskiej-Bohdanowiczowej oraz „Czaty” Józefa Brandta.
oredGAI
Źródło: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Na fot. 1 i 3: Uroczyste przekazanie 17 lutego 2016 r. dwóch XVIII-wiecznych mebli, utraconych podczas II wojny światowej. Fot.: Danuta Matloch
Na fot. 4: Biurko damskie, Jacques Dubois, Francja, ok. 1745 r., mebel rewindykowany, przekazany Polsce przez władze Saksonii. Fot.: A. Indyk
Na fot. 5: Kabinet, warsztat europejski, początek XVIII w., mebel rewindykowany, przekazany Polsce przez władze Saksonii. Fot.: A. Indyk
