Pół wieku temu, 14 czerwca 1970 r., zmarł Roman Ingarden, jeden z najwybitniejszych polskich filozofów. Jego imię stało się symbolem rzetelnego filozofowania.
Roman Ingarden reprezentował zapoczątkowany przez jego nauczyciela Edmunda Husserla − niemieckiego matematyka i filozofa − nurt fenomenologii, metody filozofowania polegającej na zawieszeniu naturalnego przekonania o istnieniu świata realnego, w celu poznawczego dotarcia do tzw. czystej świadomości, czyli istoty rzeczy. Według fenomenologii zadaniem filozofii jest analiza i opis przeżyć świadomości, czyli aktów intencjonalnych.
Ingardenowska fenomenologiczna koncepcja dzieła literackiego jest raczej filozofią, niż teorią literatury. Myśl ta wyrosła ze sporu Ingardena z Husserlem, który badane przez siebie „fenomeny” − czyli to, co jest nam bezpośrednio i naocznie dane − traktował jako wytwory ludzkiej świadomości, określając je jako przedmioty intencjonalne. Dla Ingardena idee Husserla były zamachem na realny byt przedmiotów.
Nie mogąc przystać na takie widzenie świata, Ingarden pokazał przedmiot, który jest w pełni intencjonalny i jednocześnie zasadniczo odmienny od przedmiotów realnych. Przedmiotem tym było dzieło literackie: intencjonalne − wytworzone w aktach świadomości twórcy, a zarazem, inaczej niż realne przedmioty, istnieje w świadomości odbiorców mimo ewentualnego zniszczenia książki, jako nośnika dzieła.
Czytelnik w trakcie lektury dodaje do dzieła wszystko to, czego ono nie zawiera, wyobraża sobie to, czego nie można opisać, czyli wypełnia tzw. miejsca niedookreślenia − to jedna z teorii wybitnego fenomenologa dotycząca statusu dzieła literackiego.
Roman Ingarden urodził się w 1893 r. w Krakowie. Studiował matematykę i filozofię we Lwowie i w Getyndze, a także w Wiedniu i Fryburgu Bryzgowijskim. Promotorem jego pracy doktorskiej, obronionej w 1918 r., był właśnie Husserl.
Od 1933 r. Ingarden był profesorem na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Po wojnie pracował na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu i Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Był także członkiem Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk.
Filozof wygłosił blisko 300 odczytów w kraju i za granicą. Pozostawił po sobie imponujący dorobek twórczy – ponad 200 dzieł, m.in. książki, artykuły, przekłady i archiwum rękopisów o szerokim zakresie tematycznym, od filozofii literatury przez estetykę i teorię poznania po ontologię. Choć punktem wyjścia jego prac była fenomenologia, z czasem wypracował własny, oryginalny styl myślenia oraz terminologię wzbogacającą polski język filozofii.
„Spór o istnienie świata” − główne dzieło Ingardena w zakresie teorii bytu i najważniejsze w jego dorobku − powstawało w niezwykłych okolicznościach. Uczony przystąpił do pracy ok. 1935 roku, ale konieczność napisania innych studiów spowodowała, że aż do wybuchu wojny nie mógł kontynuować pisania. Pisał pracę w czasie wojny i okupacji, bez możliwości korzystania z własnej biblioteki.
W 1950 roku za krytyczny stosunek do marksizmu został pozbawiony prawa do wykładania na macierzystym Uniwersytecie Jagiellońskim i publikowania prac o tematyce fenomenologicznej. Ten czas wykorzystał m.in. na dokonanie wzorcowego przekładu „Krytyki czystego rozumu” Immanuela Kanta. Choć sam był racjonalistą, przez lata korespondował z Edytą Stein, a wśród jego uczniów znaleźli się Karol Wojtyła i Józef Tischner.
W 1956 r. powrócił na uniwersytet. Do ostatnich chwil życia intensywnie pracował, publikował, uczestniczył w licznych kongresach międzynarodowych oraz wykładał w Europie i Stanach Zjednoczonych. Szczególne uznanie zdobył w USA i Niemczech, gdzie zaliczany jest do grona najwybitniejszych filozofów współczesnych.
Zmarł 14 czerwca 1970 roku w Krakowie. Dzień po wycieczce w góry filozof doznał wylewu krwi do mózgu, którego nie przeżył.
Mit wokół osoby Ingardena zaczął się tworzyć już za jego życia. Imię uczonego stało się symbolem rzetelnego filozofowania. Potwierdzeniem tej opinii na krótko przed śmiercią było wydanie pracy „O odpowiedzialności i jej podstawach ontycznych” w wydawnictwie Phillip Reclam Jun w Stuttgarcie, publikującym wyłącznie dzieła klasyków.
W uznaniu wielkich zasług uczonego Sejm Rzeczypospolitej Polskiej postanowił oddać Mu hołd, ustanawiając 2020 Rokiem Romana Ingardena.
Z okazji okrągłej rocznicy śmierci Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie (MOCAK) w Galerii Alfa prezentuje monograficzną wystawę blisko 150 fotografii, wykonanych przez Ingardena w latach 1942–1970, wybranych spośród pięciu tysięcy zdjęć znajdujących się w archiwum MOCAK-u. Wybór obejmuje wszystkie tematy obecne w twórczości fotograficznej filozofa: autoportrety i portrety, przyrodę, architekturę i martwe natury.
PAP – Nauka w Polsce, zan
Źródło: Serwis Nauka w Polsce – www.naukawpolsce.pap.pl
(gai)
