Dorobek naukowy i wpływ odkryć prof. Leszka Bergera na rozwój nauk biologicznych dokumentuje wydana w Poznaniu książka. Wśród największych odkryć zmarłego kilka lat temu polskiego naukowca są te dotyczące żaby wodnej.
Prof. Leszek Berger (1925–2012) jest odkrywcą nowego typu dziedziczenia. Jego odkrycie w latach 60. ubiegłego wieku, że żaba wodna (łac. Rana esculenta) jest naturalnym mieszańcem, a nie odrębnym gatunkiem było rewolucją we współczesnej biologii, zaś wyjaśnienie nowego zjawiska, hybrydogenezy u płazów, wywołało przełom w badaniach genetycznych na świecie.
Przygotowana pod redakcją prof. Lecha Wojciecha Szajdaka i dr. Jana Śmiełowskiego książka „Wpływ odkryć Profesora Leszka Bergera na rozwój nauk biologicznych” ukazała się z okazji obchodów 90. rocznicy urodzin naukowca.
Jak podkreślił współautor publikacji i uczeń prof. Bergera, dr Jan Śmiełowski, dokonania bohatera publikacji są uważane za jedne z najbardziej istotnych odkryć biologii XX wieku, zaś efekty jego badań dotyczące żab wodnych były zaprzeczeniem poczynionych przeszło 200 lat wcześniej ustaleń słynnego przyrodnika, twórcy systemu klasyfikacji zwierząt Karola Linneusza.
Leszek Berger rozpoczął studia nad płazami i gadami Wielkopolski w latach 50. ub. wieku. W Poznaniu stworzył niepowtarzalny w skali europejskiej warsztat pracy badawczej.
W badaniach nad systematyką żab zielonych, które były dotąd traktowane jako jeden gatunek Rana esculenta, stwierdził, że żaby te dzielą się na trzy odrębne formy: żaba śmieszka, żaba jeziorkowa i żaba wodna. Na drodze ich krzyżowania wykazał, że żaba śmieszka i jeziorkowa są gatunkami, natomiast żaba wodna – najpospolitsza żaba Europy – jest ich mieszańcem o niezwykłych właściwościach.
Pierwsze informacje o wynikach badań prof. Bergera zostały odrzucone przez świat nauki, wyniki uznano za niemożliwe, a wręcz błędne.
„Wyniki moich badań wywołały ferment wśród europejskich herpetologów. Prof. Hans Kauri z Uniwersytetu w Uppsali przysłał swoje prace i książki, w których dowodził, że wszystkie żaby zielone Europy tworzą jeden gatunek. Dyrektor Instytutu Zoologii w Zurychu powiedział do swoich asystentów: »Być może Berger ma rację, ponieważ w Polsce wszystkie trzy żaby występują sympatrycznie i żaba wodna może być mieszańcem, ale u nas występuje tylko żaba wodna i żaba jeziorkowa, więc w jaki sposób żaba wodna może być mieszańcem?«” – pisał o swojej pracy prof. Berger.
Mimo przełomowych dokonań, naukowiec miał bardzo poważne problemy także w krajowym środowisku naukowym. Do jego odkryć i pracy podchodzono z nieufnością, a nawet wrogością.
Jego pracę „Systematyka żab zielonych”, którą chciał obronić jako rozprawę habilitacyjną, odrzuciły uniwersytety w Poznaniu i w Krakowie. Ostatecznie Berger obronił rozprawę habilitacyjną w Akademii Rolniczej w Poznaniu. Kłopoty z habilitacją i problemy ze swobodnym prowadzeniem dalszych prac naukowych skutkowały jednak poważnymi komplikacjami zdrowotnymi.
W latach 70. naukowiec otrzymał duży grant z USA na badania populacji żab zielonych w Polsce, jednak wskutek braku wsparcia ze strony środowiska naukowego oraz ówczesnych władz nie udało się wykorzystać tych środków do stworzenia w Poznaniu unikatowego ośrodka badawczego. Grant został zwrócony.
Dalsze badania prowadzone przez naukowca, a także z jego pomocą doprowadziły do kolejnych odkryć i opisania nowych gatunków żab – głównie z basenu Morza Śródziemnego.
„Fenomenalne okrycie profesora spowodowało powstanie wielu silnych ośrodków badawczych zajmujących się żabami zielonymi w Ameryce, Europie, Azji i jest do dzisiaj niewyczerpalną skarbnicą i inspiracją dla nowych, dalszych istotnych wyjaśnień zjawiska hybrydogenezy u żab” – podkreślił dr Śmiełowski.
Jak dodał, marzeniem profesora było praktyczne przełożenie jego odkrycia i wykorzystania niepłodnych krzyżówek żab wodnych w celach konsumpcyjnych, przy okazji hodowli karpiowej.
„Polskie ustawodawstwo ochrony przyrody, mimo wielokrotnych zmian, nie dokonało przeniesienia tej krzyżówki do gatunków częściowo chronionych, co uniemożliwiło legalny obrót towarowy udkami żabimi, np. na rynek francuski. Tego wyzwania podjęli się francuscy hodowcy, uzyskując z tego znaczące dochody” – powiedział.
Malakolog i herpetolog prof. Leszek Berger urodził się w 1925 roku w Pabianicach. Był absolwentem Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Poznańskiego. W 1981 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, zaś w 1990 r. – zwyczajnego. Jego dorobek to ponad 120 publikacji. Za wykrycie praw nowego typu dziedziczenia otrzymał w Polskiej Akademii Nauk nagrodę I stopnia. Jego imię nosi jeden z gatunków żab. Prof. Berger zmarł w 2012 roku w Jaskółkach w gm. Raszków (woj. wielkopolskie).
W 2014 roku w Raszkowie otwarto zbudowany na cześć profesora staw w kształcie żaby.
Publikacja „Wpływ odkryć Profesora Leszka Bergera na rozwój nauk biologicznych” powstała jako zwieńczenie konferencji naukowej dedykowanej badaczowi i odkrywcy, zorganizowanej w ub. roku przez Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN. Książka zostanie rozesłana do bibliotek polskich uniwersytetów, trafi też do niektórych uczelni na świecie.
rpo/ agt/
Źródło: Serwis Nauka w Polsce – www.naukawpolsce.pap.pl
Fot. własne redakcji Portalu Autorskiego IMPRESJee.pl: Stefania Pruszyńska
Na fot.: Żaba trawna (Rana temporaria)
