0

Gazeta Autorska IMPRESJee.pl · Kultura · Literackie IMPRESJee.pl · Nauka, Natura, Społeczeństwo

Zima w przysłowiach polskich

Przysłowia polskie pojawiły się po raz pierwszy w 1618 roku,  podane  w opracowanym i wydanym w Lubczy dwujęzycznym zbiorze polsko-łacińskim  przez Salomona Rysińskiego pt. Proverbiorum Polonicorum. Termin: przysłowie w języku polskim zawdzięczamy Andrzejowi Maksymilianowi Fredrze, który zawarł  je w swoim dziele Przysłowia mów potocznych (1658 r.), w takim zapisie i brzmieniu tłumacząc łacińskie: proverbium. 

Słowo: przysłowie pojawia się nawet w Biblii: I dam je na utrapienie i na udręczenie wszystkim królestwom ziemskim, na hańbę i na przypowieść, i na przysłowie i przeklęctwo po wszystkich miejscach, do którychem je wygnał. W języku staropolskim przysłowie nazywano przypowieścią. Współcześnie w użyciu potocznym są stosowane zamiennie określenia: przysłowie, porzekadło, zwroty przysłowiowe, lecz  nauka badająca te formy  wskazuje ich różne znaczenia.

Z tysięcy polskich przysłów,  spisywanych od wieków i gromadzonych w wielu wydawnictwach, tym razem wybrałam kilka nawiązujących do zimy.

Gdy nie wymrozi zima, nic nie zbierze sierpień −Oskar Kolberg w: Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s.  873, PIW, Warszawa 1972, za: Oskar Kolberg, Przysłowia. Z rękopisów oprac. S. Swirko, w: Oskar Kolberg Dzieła wszystkie, Warszawa − Wrocław − Poznań 1961 − 1967.  Wyd. fototypiczne na podstawie pierwodruku, t.  LX 34, 1967.

Dłużej świat zima ziębi, niż lato zagrzewa − Oskar Kolberg w: Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s.  873, za: Oskar Kolberg, Przysłowia. Z rękopisów oprac. S. Swirko,  w: Dzieła wszystkie, Warszawa − Wrocław − Poznań  1961 − 1967. Wyd. fototypiczne na podstawie pierwodruku, t. LX 3, 1967.

Zima starym dokucza, a młodych naucza − Oskar Kolberg w:  Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s.  875, za: Oskar Kolberg, Przysłowia. Z rękopisów, oprac. S. Swirko,  w: Dzieła wszystkie, Warszawa − Wrocław − Poznań 1961 − 1967. Wyd. fototypiczne na podstawie pierwodruku, t. LX 40, 1967.

Zima wszystko pustoszy, ale znowu za to, nagradzając wszystkiego, dodaje nam lato − Oskar Kolberg    w:  Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s.  875, PIW,  Warszawa 1972, za: Oskar Kolberg, Przysłowia. Z rękopisów, oprac. S. Swirko,  w: Dzieła wszystkie, Warszawa − Wrocław − Poznań 1961 − 1967. Wyd. fototypiczne na podstawie pierwodruku, t. LX 45, 1967.

Zima jest zły gość: pustoszy spiżarnie − Oskar Kolberg, Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s.  875, PIW,  Warszawa 1972, za: Oskar Kolberg, Przysłowia. Z rękopisów, oprac. S. Swirko,  w: Dzieła wszystkie, Warszawa − Wrocław − Poznań 1961 − 1967. Wyd. fototypiczne na podstawie pierwodruku, t. LX 31, 1967.

W zimie komin nam ojcem, fajerka matką, kożuch dobrodziej, a zapiecek chatką − Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s.  874, PIW, Warszawa 1972.

W pierwszym tygodniu pogoda stała, będzie zima długo trwała − Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s.  874, PIW, Warszawa 1972.

Gdy woda zimą w rzekach huczy, to na wiosnę mróz dokuczy − Jan Broda w: Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s.  873, PIW, Warszawa 1972, za: Jan Broda, Przysłowia  cieszyńskie. Rękopis z 1956 r. Archiwum NKPP.

Lód nie kryształ, choć świeci − Andrzej Chryzostom Załuski w: Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego,  t. II, s. 317, Warszawa 1970, za: Andrzej Chryzostom Załuski, Historia Starego i Nowego Testamentu według porządku chronologii zebrana, Warszawa 1789.

Tyle go obchodzić będzie, co zeszłoroczna zima¹ − Klemens Junosza Szaniawski w: Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s.  463, PIW, Warszawa 1972, za: Klemens Junosza Szaniawski, Nowele i obrazki, t. VIII w:  Klemens Junosza Szaniawski, Tanie wydawnictwo Dzieł wybranych, t. I − X, Warszawa 1899; Wybór pism w X tomach, Warszawa 1891 − 1896.

Podobne przysłowie jest znane i używane  we Francji: Nie dba, nic go to nie obchodzi ². Pochodzi  ono z wiersza  Testament  François Villona (ok. 1460 r.):  Mais ou sont les neiges d`antan. Przywołuje je NKPP , t. III. s. 463.

Źródłem przytoczonych przysłów jest IV-tomowa Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod redakcją Juliana Krzyżanowskiego, wybitnego badacza przysłów, paremiologa³, której poszczególne tomy Państwowy Instytut Wydawniczy  wydał w latach 1969 − 1978 w Warszawie.  Zespół redakcyjny tego wydawnictwa stworzył je w oparciu o dzieło Samuela Adalberga, dlatego Nową księgę przysłów polskich nazywa się też nowym Adalbergiem.

Wybrałam najstarsze wersje  poszczególnych przysłów spośród uporządkowanych chronologicznie przez autorów tego wydawnictwa.

Stefania Pruszyńska

¹ Przysłowie, polskie w NKPP, t. I, s. 463.

²  Przysłowie francuskie, NKPP, t. I, s. 463.

³ Paremiolog − badacz  przysłów zajmujący się pochodzeniem, znaczeniami i porównywaniem przysłów różnych narodów.

Fot.: Pejzaż zimowy leśny,  Dominik Golenia

Wszelkie prawa zastrzeżone

Tags:

— Stefania Pruszyńska

(Stefania Pruszyńska oficjalnie: Stefania Golenia) – eseistka, poetka, redaktor-dziennikarka. Redaktor naczelna, wydawca, autorka i wszechstronna realizatorka Gazety Autorskiej IMPRESJee.pl (od 2006 r.) Autorka publikacji różnych gatunków (eseje, recenzje, felietony, reportaże, wywiady, fotoreportaże), utworów literackich (poetyckich i prozy poetyckiej, opowiadań, utworów satyrycznych, grotesek, aforyzmów) oraz artystycznych sztuki plastycznej. Zazwyczaj wykracza poza gatunkowe schematy. Krytycznoliterackie żywioły z upodobaniem uprawia w eseistycznej narracji. Wypowiada się hojnie w swojej twórczości artystycznej literackiej, a w plastycznej mowę swojej wyobraźni, intuicji, myśli i emocji uwalnia w obrazach o indywidualnym, rozpoznawalnym stylu, z autonomiczną, lecz zarazem wieloznaczną symboliką i metaforą. ⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒PUBLIKACJE RÓŻNOGATUNKOWE (co najmniej 2 tys.): publicystyka, eseje, felietony, wywiady, recenzje, reportaże, fotoreportaże, utwory artystyczne: literackie i sztuki plastycznej – zarówno w Gazecie IMPRESJee.pl (od 2006 r.), własnych autorskich witrynach artystycznych (Poezja, Stefania Pruszyńska, ArtGrafPoeFoto, Stefania Pruszyńska w latach: 2007-2019), własnym zbiorze poezji „Szepty dalekobieżne” (San Francisco ), jak i w wielu czasopismach ogólnopolskich i regionalnych (również w cyklicznych wydawnictwach: rocznikach) – kulturalnych, literackich, muzycznych, książkach innych autorów, antologiach poetyckich (np. Lednickiej Wiosny Poetyckiej), antologiach poezji współczesnej i antologiach poetyckich dwujęzycznych (np. w latach 2017-2023: Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej, wyd. WO ZLP i Fundacja Literacka „Jak podanie ręki”), charytatywnych i tematycznych. NAJNOWSZE PUBLIKACJE (oprócz zamieszczanych na bieżąco w Gazecie Autorskiej IMPRESJee.pl) w: kwartalniku literackim „Protokół Kulturalny” (nr 84/2023), antologii poświęconej pamięci Poznańskiego Czerwca 1956 (wyd. Posnania, Poznań, czerwiec 2023) oraz antologii VII Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej „Jesienny dotyk poezji” (wyd. WO ZLP i Fundacja Literacka „Jak podanie ręki”, Poznań, październik 2023). Także publikowała i publikuje w witrynach macierzystych środowisk dziennikarskich i literackich. ⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒PREZENTACJE UTWORÓW ARTYSTYCZNYCH. ⇒⇒⇒⇒Poetyckie na: spotkaniach autorskich, festiwalach kulturalnych, jako gość poetycki koncertów, specjalnych spotkań okolicznościowych i różnych społeczności, zaprzyjaźnionych twórców, wieczorach Klubu Literackiego, w kolejnych edycjach Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej WO ZLP oraz kaliskich „Aforystykonów” WO ZLP (w Poznaniu m.in.: w klubie ZAK, PoemaCafe, Pałacu Działyńskich, Domu Romskim, Domu Bretanii, siedzibie PO ZLP na os. Powstańców Warszawy w 2015 r., na Wydziale Dziennikarstwa UAM w kampusie na Morasku, Auli UAM w 2017 r., Collegium Minus UAM, siedzibie KL „Dabrówka” na Piątkowie, w Dwujęzycznym Liceum im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego; poza Poznaniem – w: Kaliszu, Nieszawie, Ludwikowie, Międzyzdrojach, a poza Polską – na greckiej Krecie w Rethymno i Adelianos Kampos w 2010 r). ⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ Z 35-letnim doświadczeniem zawodowym z pracy dziennikarskiej i redaktorskiej, a także artystycznej w redakcjach i wydawnictwach (od 1989). Etatowo: w niezależnym Dzienniku Wielkopolan „Dzisiaj” (1989 – 1991), własnej Agencji „Promotion” (1993), amerykańsko-polskim wydawnictwie US West Polska (1993 – 1996), „Gazecie Targowej”, tygodniku „Wprost” (1996 – 2000). ⇒⇒⇒⇒⇒ Od 2006 r. redaktor naczelna, niezależna wydawczyni, redaktor-autorka i wszechstronna realizatorka Gazety Autorskiej IMPRESJee, obecnie pod nazwą IMPRESJee.pl, o profilu kulturalnym. ⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ Z DOŚWIADCZENIEM WIELOASPEKTOWEJ WSPÓŁPRACY (dziennikarskiej, autorskiej artystycznej, redaktorskiej) z wieloma czasopismami, w tym polonijnymi (w latach 1992-2010: dwutygodnik – „Kurier” Hamburg, „Dziennik Polski”, „Tydzień Polski” – Londyn) oraz licznymi ogólnopolskimi i regionalnymi czasopismami kulturalnymi, literackimi (od wielu lat z „Protokołem Kulturalnym”) oraz wydawnictwami-wydawcami książek literackich i antologii poezji. ⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ TAKŻE REDAKTOR PROWADZĄCA I REDAKTOR-KOREKTOR (z wieloletnim doświadczeniem): czasopism (miesięczników i tygodników), monografii, albumów artystycznych i historycznych, książek poetyckich i prozy, biograficznych, antologii poetyckich, wademeków w kilku językach europejskich, biuletynów i prac naukowych i in. ⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ NAGRODY: w ogólnopolskim konkursie Miesięcznika Kulturalnego „Arkusz” Poznań-Warszawa-Kraków-Wrocław, wydawanego przez Oficynę Wydawniczą „Głos Wielkopolski” (1996), oraz laur „Dziennikarskie Koziołki 2017” w Ogólnopolskim Konkursie Stowarzyszenia Dziennikarzy RP – dla swojej redakcji IMPRESJee.pl za wieloaspektowe realizacje. ⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ NAUKA: Wiedzę akademicką zdobywała w Uniwersytecie im. A. Mickiewicza (UAM) oraz Akademii Ekonomicznej w Poznaniu (AE). ⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ UPODOBANIA, POGLĄDY: Ideowiec - miłośniczka natury, harmonii, sztuk wszelakich, od wczesnej młodości zwolenniczka idei dialogu kultur i jej rozwoju.